معرفی باغ عفیف آباد

سازندۀ عمارت باغ، میرزا علی محمدخان قوام الملک دوم است که در سال ۱۲۸۴ هجری قمری آن را احداث نمود. «باغ عفیف آباد»، «باغ گلشن» نیز نامیده می شود و یکی از قدیمی ترین و زیباترین باغهای شیراز است. مساحت باغ حدود ۱۲۷ هزار متر مربع است. این باغ در دورۀ صفویه از جمله باغ های آباد شیراز و مقّر پادشاهان وقت بوده است. سرانجام به یکی از وارثین قوام که خواهرزادۀ وی بود، رسید. وی که عفیفه خانم نام داشت، تغییرات زیادی را در باغ ایجاد کرد و بدین دلیل این باغ زیبا به نام عفیف آباد شهرت یافت. در جلوی عمارت حوض وسیعی دیده می شود که خیابان اصلی از جلوی حوض شروع می شود. تمام خیابانهای باغ پر از درختان سرو، کاج و چنار است و باغچه ها دارای آبنماهای زیبایی می باشند. «معماری این باغ آمیزه ای از ویژگی مهماری دوران هخامنشی، ساسانی و قاجاریه است» (خرمایی، ۱۳۸۳: ۹۱).

در فارسنامه ناصری دربارۀ این باغ چنین گفته شده است: «… به مسافت نیم فرسخ در جانب مغربی شیراز است …درازای آن از مشرق به مغرب نزدیک به پانصد ذرع پهنای آن نزدیک بدویست و پنجاه ذرع شاه. این بنده را در خاطر است که این باغ صحرائی بود مسطح و بی حصار خالی از عمارت و درخت جز چند درخت سرو که در خیابان باقی بود و حوضی که لبه و پاشویهای آن از شش پارچه ساخته بودند و در سال هزار و دویست و هشتاد و اند مرحوم میرزا علی محمدخان قوام الملک شیرازی این باغ را بضمیمۀ قنات مشهوربلیمک واقعه در صحرای قصر قمشهشمالی شیراز به مسافت دو فرسخ و نیم از ملاک آن خرید و قنات را تنقیه کرده مبادی آن را چندین شاخه نمود … و دور این باغ را حصاری از چینه گل کشید و انواع درختان میوه دار جز درختان نارنج و خرمالو را در آن بکاشت و خیابانهای از سرو و صنویر و چنار و بید و عرعر بساخت و بدرازای باغ آبشارها از سنگ و ساروج و آهک پرداخته بچندین مرتبه قسمت نموده آب جاری دائمی را در این آبشارها انداخته است و در دو جانب آبشارها ریشه مرغ و چمن کاشت … و عمارتی ظریف در میان باغ بوضعی خوب و طرحی تازه و مرغوب بنا نموده حوض قدیمی باغ را در صحن این عمارت انداخته است» (فسائی، ۱۳۱۳: ۲/۱۶۷).

«باغ گلشن فضای داخلی محوطۀ وسیع کاخ حاکم را اشغال میکند. این باغ بیشتر به گلکاریهای جلوی عمارت شبیه است تا یک باغ واقعی، زیرا جر پرچینی انبوه و دو سرو نزار درخت دیگری در آن جا به چشم نمیخورد، اما در عوض بوته های گل سرخ و نسترن فراوان دارد. گلهای سرخ از نظر زیبایی و تنوع چشمگیر و بی نظیرند که جا دارد از دو نوع آن در این جا نام ببرد، زیرا نظیر این دو گل سرخ را جایی دیگر ندیده ام: یکی از آنها گل زردی است صدپر و دیگری گل سرخ خیلی کوچک زیبا و پرپری به رنگ قرمز روشن؛ در فاصلۀ بوته های گل سرخ یاسهایی کاشته شده که بلافاصله بعد از گلهای سرخ گل میدهد، به طوری که تا ماه ژوئن همیشه در این محوطۀ گلهای معطر فراوانی میشکفد که فضا را با بوی خوش خود اشباع میکند» (خانیکوف، ۱۳۷۵: ۲۰۴). باغ عفیف آباد در سال ۱۳۴۱ به وسیلۀ ارتش و زیر نظر سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تعمیر و مرمت شد و هم اکنون به عنوان موزۀ نظامی تحت اختیار سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران است. این باغ که معماری آن آمیزه ای از ویژگیهای معماری دوران هخامنشی، ساسانی و قاجاریه است، با شمارۀ ۹۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.