سلامت نامه ۴ – نقش روان‌شناس سلامت در درمان بیماری‎های مزمن

به قلم دکتر مهناز بهادری

متخصص روان‎شناسی سلامت، مشاور خانواده، روان‎درمانگر بیماری‎های مزمن (سرطان، دیابت، قلبی عروقی و …) و مدرس دانشگاه

در مطالب قبل در ارتباط با بیماری‌های مزمن و اثرات ماندگار آن‎ها بر سلامت جسم و روان صحبت شد. در این شماره در ارتباط با نقش روان‌شناس با تخصص سلامت برای شما اطلاعاتی را به استحضار می‌رسانم.

بیمار مزمن (یعنی بیمار مبتلا به سرطان، دیابت، ام اس، ورم روده تحریک پذیر، قلبی عروقی و …)علاوه بر اشکالات و مسائل جسمی، قطعا به بعضی از انواع مشکلات روانی مثل کاهش انگیزه و خودکارآمدی، ناگویی هیجانی، عدم پیروی از درمان بدلیل خستگی، نشخوار فکری، استرس، اضطراب، افسردگی، کاهش عزت نفس و …دچار می‎شود لذا چند جانبه باید با بیماری، روند درمان، نیازها، عدم توانایی‌ها، ابعاد محدود شده روابط خانوادگی، ابعاد محدود شده شغلی و اجتماعی مواجه شود.

در این راستا همانطور که مستحضر هستید جسم و روان رابطه تنگاتنگ با یکدیگر دارند. سلامـت جسـم روی خُلق و عاطفه (Mood & Effect) و سلامت روان کاملا روی سلامت جسم یا محافظت صحیح از آن اثر مستقیم و انکارناپذیر دارد. علی الخصوص برای بیماران با بیماری مزمن که طی سال‎ها باید با بیماری خود همه جانبه دست و پنجه نرم کنند (بعنوان مثال خیلی از بیماران سرطانی از سرطان فوت نمی کنند بلکه ابتلا به افسردگی و از دست دادن امید به زندگی و قطع مراحل درمان باعث از دست رفتن آن‎ها می‎شود)، قطعا بدلیل صرف وقت زیاد و هزینه‎های گزاف در مسایل شخصی، خانوادگی و شغلی خود دچار افسردگی و اختلالات روانی، ذهنی و تفکر می‎شوند و از درمان عقب‎نشینی می‎کنند، اینجا وجود یک روان‎شناس سلامت برای برگشت به شرایط ِ حداقل نرمال لازم به نظر می رسد.

   * عضویت در کار گروهی (Teamwork)و اتاق فکر پزشکان، متخصصان و حتی جراحان از لحاظ توجه به دیدگاه روانی، شناختی و نحوه تفکر بیمار و حتی صاحب اختیاران بیمار به بیماری و نحوه درمانش و تسهیل‎گری از بابت درک صحیحی که باید برای بیمار و اعضاء خانواده‎های آن‎ها از روند درمان اعم از رفتن به اتاق عمل، دیالیز، آندوسکوپی، شیمی درمانی و …. اتفاق بیفتد. این وظیفه یک روان‎شناس سلامت است و از اتلاف وقت های خطرناک درمان جلوگیری می کند.

   * مرگ و میر‎های بیمارستانی نیز که اتفاق انکار ناپذیر محیط‎های درمانی می‎باشد و مسئله سوگ و سوگواری، پذیرش و سازگاری که برای بازماندگان یا اعضاء خانواده و یا حتی پرسنل در تماس مداوم با آن‎ها اتفاق می‎افتد، ممکن است وجود یک روان‎شناس سلامت را در کنار این عزیزان الزام آور کند.

   * آموزش انواع پیشگیری‎های اولیه، ثانویه و ثالثیه، سازگاری و پیروی از درمان بیشتر برای بهبود سبک زندگی در کنار بیماری مزمن، کنترل شرایط استرس، اضطراب و حتی افسردگی بیماران، وابستگان آنان و پرسنل زحمت کش، رفع انواع تعارض های مانع یا متوقف کننده روند درمان یا پیشرفت کار حتی در موارد تک نفره و ارجاعات شخصی بعهده یک روان شناس سلامت است.

   * برگزاری دوره‎ها و کارگاه‎های آموزشی روان‎شناختی، ارتقاء مهارت‎های شغلی، دانش و آگاهی، روان‎شناسی کار، در ابعاد روانی و روان درمانی توسط روان‎شناس سلامت.

* جامعه مخاطب می‎تواند از کودکان تا سالمندان در هر دو جنسیت، در هر شرایطی مثل آمادگی کاملِ قبل، در حین و بعد از انواع درمان ها اعم از جراحی، شیمی درمانی، بستری‎ها و درک صحیح و مثبت اندیشی به درمان و مراحل بهبود و سلامت باشد.

* جلوگیری از طرز تفکر اشتباه به درمان یا بیماری، ترس، خشم،انکار،خودخوری،احساس گناه و … و تبدیل آن به پذیرش، خودکارآمدی، نظم‎بندی، برنامه‎ریزی، راهکارهای فردی، خودکنترلی، تنظیم هیجانات و …..

* آموزش و ترمیم و ارتقــاء روان و روحیه کارکنانی که در مــواقع بحــران‎های طبیعی و غیرطبیعی خود تبـــدیل به قربانیان خاموش می‎شوند.

امیدوارم با اشاره به شمه‎ای از جایگاه روان‎شناس سلامت توانسته باشم ضرورت و اهمیت آن را در کنار کادر درمان و واحدهای بهبود و سلامت ارائه داده باشم.

و اینک سوال اینجاست؟

آیا عموم مردم و یا بیماران با بیماری مزمن روان شناس‌سلامت را می‌شناسند؟

آیا رسانه‌ها از جمله سیما (تلویزیون)، در معرفی این تخصص تلاشی دارد؟

آیا بیمارستان‌ها یا کلینیک‌ها در کار تیمی یا انفرادی خود از روان‌شناس سلامت استفاده می‌کنند؟

آیا در محیط‌های آموزشی مدارس و دانشگاه‌ها برای معرفی و کارآمدی این مداخله درمانی، کارگاه یا همایش برگزار می شود؟