آیین های مردم جنوب در ایام نوروز

مردم شهرهای جنوبی ایران به واسطه قرارگیری کنار دریا، آداب و رسوم جالبی برای مناسب‌های مختلف سال دارند. یکی از پررنگ‌ترین آیین‌ها، برگزاری مراسم مربوط به عید نوروز است که برای همه اهالی استان‌های خوزستان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، بوشهر و هرمزگان، مهمترین عید است.

در بیشتر نقاط ایران، چیدن هفت‌سین متداول است، اما در بعضی فرهنگ‌ها، سفره‌هایی با حروف الفبای دیگر هم پهن می‌کنند؛ یکی از جالب‌ترین و متفاوت‌ترین سفره‌ها مربوط به بوشهری‌هاست که سفره هفت میم پهن می‌کنند. در این سفره ماهی، میگو، میوه، مرغ، مربا، ماست و مسقطی چیده می‌شود. تهیه قراپیچ و بی‌بی گلی، از شیرینی‌های مخصوص بوشهری‌هاست که حتماً در سفره عیدشان پیدا می‌شود. اما شیرینی بی‌بی گل را چند روز زودتر درست می‌کنند تا با آن به پیشواز سال نو بروند. آنها هم مثل خیلی از افراد، جشن عید نوروز را مهمترین جشن‌ها می‌دانند.

وشهری‌ها بر این باورند که در نزدیک نوروز در شب چهارشنبه سوری هیچ کسی نباید دیگری را نفرین کند. چون معتقدند در روزهای آخر سال، جمعاً ۱۹۹۹ قضا و بلا نازل می‌شود که فقط ۹۹۹ تای آن در این شب به انسان فرو می‌ریزد؛ پس باید کاری کنند که این بلاها را دور کنند. به همین دلیل عصر چهارشنبه‌سوری، کوزه نو یا کهنه‌ای را به خانه یا زمین می‌زنند تا بشکند و با این کار، قضا بلا دور ریخته شود.دوشیدن شیر گوسفند هم از دیگر رسوم بوشهری‌ها در برخی از شهرستان‌هاست. با آن شیر ماست تهیه می‌کنند اما این ماست زمانی باید ببندد که همزمان با لحظه تحویل سال باشد.

یکی از مراسم قدیمی در شهرستان‌های بوشهر مربوط به شکرریزی در دریا بوده است. در چهارشنبه سوری رسم بوده مادران یک قاشق شکر کف دست بچه‌ها می‌ریختند تا آنها این شکر را به دریا بریزند. با این باور که دریا شیرین و از مردم ساحل، راضی می‌شود. همچنین از چشم زخم هم دور می‌شدند.

آیین‌های دیگری نیز در شهرهای جنوبی استان سیستان و بلوچستان برای استقبال از بهار وجود دارد که آن را از شهرهای دیگر متمایز می‌کند.از آنجا که در سیستان و بلوچستان، ظروف سفالی مخصوصی پیدا می‌شود و آنها هنر ساخت ظروف سفالی را از خاک خوب بلد هستند، برخی از آیین‌هایشان هم به این ظروف ربط دارد. مردم ظروف سفالی که در طول سال از آن استفاده کرده و ترک برداشته بودند را از بالای پشت بام پرت کرده و می‌شکستند؛ چون بر این باور بودند که ارواح پلید درون آن‌ها نشسته و باعث ناخوشی اعضای خانواده شده‌اند بنابراین باید تا قبل از سال، از شر این ارواح پلید خلاص شوند.

آنها همچنین بر این باورند که سیزده به در یعنی سفر به در و باید در ایام عید روح پلید را با خانه تکانی از خانه بیرون کنند؛ چون ارواح پلید از تمیزی و بوی خوش گریزان هستند، به همین دلیل عود روشن می‌کردند. بچه‌ها هم دور خانه‌ها شعر می‌خوانند «سفر خطر بلا بدر» تا پلیدی‌ها و روح‌های شیطانی از خانه دور شوند.

سیستانی ها علاوه بر هفت‌سین، قتلمه (نوعی شیرینی)، تجگی (سمنو)، آیینه‌ای که روی آن تخم‌مرغ خام گذاشته‌اند و انواع کلوچه خرمایی نیز وجود دارد. آنها این سفره را تا پایان روز سیزده بدر جمع نمی‌کنند و هر مهمان که رسید، از او دور سفره هفت‌سین پذیرایی می‌کنند.از آنجا که این استان سرتاسر مملو از درختان نخل است، برگ درخت نخل خرما هم در استقبال از بهار بی‌تأثیر نیست، خیلی‌ها هنوز هم خانه‌های روستایی خود را که با خشت و گل ساخته شده در آغاز سال جدید با برگ سبز درخت خرما تزیین می‌کنند.

یکی از آیین‌هایی که دیگر از یادها رفته، این است که عشایر بر سر چهار راه‌ها و جایی که رفت و آمد زیاد بوده، می‌رفتند و به پختن غذا برای رهگذران می‌پرداختند.در خوزستان هم مثل خیلی از شهرها، پخت سمنوی نذری جزو آداب مهم نوروز است به خصوص در شهرهای شوشتر، دزفول و بهبهان که مراسم مفصلی برای آن برگزار می‌شود. برای پخت سمنو ۱۰ تا ۱۵ روز پیش از سال نو جمعی از زنان و دختران همسایه و فامیل دور هم جمع شده و سبزه‌ها را چرخ می‌کنند و بساط دیگ‌های سمنو را فراهم کرده و تا صبح بالای سر آن دعا می‌کنند؛ دعاهایی که به حضرت فاطمه (س) نسبت داده می‌شود، چون معتقدند در نهایت دست مبارک حضرت فاطمه (س) روی سمنو نقش می‌بندد و آن را شیرین می‌کند.

پخت شیرینی به نام نون شیرین در میان مردم بختیاری‌نشین عرف است. در بهبهان هم نان تبدون برای عید نوروز تهیه می‌شود. کلوچه شکری و خرمایی هم مخصوص دزفولی‌هاست. جالب اینجاست که دزفولی‌ها علاوه بر روز سیزدهم فروردین، چهاردهمین روز نوروز را هم به گشت و گذار می‌پردازند. آنها این روز را سیزده پس از اولین روز نوروز می‌دانند در واقع آنها دو سیزده بدر را سپری می‌کنند که دومی همان چهارده بدر است. برپایی بازی‌های نوروزی هم یکی از سرگرمی‌های مردم بوده است مثل تخم مرغ بازی که قبل از سال تحویل توسط جوانان انجام می‌شد. آنها تخم مرغ‌های آب پز را بین یکدیگر تقسیم می‌کردند و به هم می‌کوبیدند تا هر کسی که تخم مرغش بشکند، بازنده و دیگری برند شود. تخم مرغی که همه را بشکند به سرقطاری معروف می‌شود.

در استان هرمزگان، مردم قبل از آغاز سال نو در خانه‌های قدیمی خود کندوک که از نخل خرما درست شده را در جایی که در آن نان نگهداری می‌شود، می‌گذاشتند تا خیر و برکت از خانه دور نشود. آنها تا صبح به این نان دست نمی‌زنند. البته که هیچکدام از اعضای خانواده نباید با شکم خالی شب سال تحویل را بگذرانند چون معتقدند که مادر نوروز به خانه می‌آید. اهالی این استان معتقدند نوروز مادر دارد و به کسی که آن شب گرسنه باشد، در طول یک سال آینده روزی نمی‌دهد. همچنین اگر کسی باشد که لباس دوخته شده خود را تازه از خیاطی بگیرد، باید هم وزن آن لباس، خرما یا شکر یا برنج به عنوان صدقه به فقیر بدهد.