«فشار حداکثری» بر ایران؛ تقلای فراوان اما بی‌نتیجه برای کاخ سفید

بسیاری از تحلیلگران اقتصادی اعتقاد دارند کشورهای آنسوی مرزهای شرقی، بازارهای مناسب اقتصادی برای ایران هستند که ظرفیت‌های آن‌ها تاکنون مغفول مانده‌است. اما واقعیت آن است که رویکرد تحریمی دولت «دونالد ترامپ» علیه جمهوری اسلامی ایران باعث شده است تا مولفه‌های سیاسی برای برخی کشورها پررنگ‌تر از منافع اقتصادی جلوه کنند.

افغانستان و پاکستان اگرچه خود بازارهای به نسبت خوبی به شمار می‌روند اما هر دوی آن‌ها می‌توانند مسیر ایران را به سوی کشورهای جنوب آسیا مخصوصا اقتصاد نوظهور و در حال پیشرفت هندوستان هموار کنند. در این میان بحث انرژی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. حجم انبوه نفت و گاز جمهوری اسلامی ایران در کنار نیاز روز افزون کشورهای پرجمعیتی همچون هند، پاکستان و … به راحتی می‌تواند موجب همکاری و استفاده از مزایای مبادلات تجاری شود.

تفوق مولفه‌های سیاسی بر تجارت

چشم‌انداز فوق درچند سال اخیر به شدت از مولفه‌های سیاسی متاثر شده‌است. گذشته از رقابت توام با تقابل اسلام‌آباد و دهلی‌نو، نوع روابط این دو کشور با ایالات متحده و تاثیرپذیری آن دو از سیاست‌های کاخ سفید بیشتر از تمایل و نیاز اقتصادی آن‌ها نقش‌آفرین بوده‌است. به تازگی برخی رسانه‌های جهان از تسلیم شدن دولت پاکستان در مقابل فشار واشنگتن و افزایش سختگیری‌ها در مسیر تجارت رسمی و غیررسمی با ایران خبر می‌دهند.

چند روز قبل «رحمان مالک» رئیس کمیته امنیت داخلی سنای پاکستان اعتراف کرد ترس اسلام‌آباد از مجازات‌های واشنگتن موجب شد دولت این کشور نسبت به هرگونه تجارت با ایران و حتی قاچاق سوخت هم حساس باشد و با آن مقابله کند. سناتور مالک تصریح کرد این مساله بسیار جدی و مهم است چون رعایت نکردن قوانین مربوط به تحریم‌های ایران، باعث فشار دولت آمریکا بر پاکستان می‌شود.

چند سال قبل هم پروژه مهم خط لوله گاز که قرار بود با تقویت همکاری اقتصادی به همگرایی سیاسی حتی به حل مسالمت آمیز چالش‌های مرزی و امنیتی هند و پاکستان منجر شود، به دلیل فشارهای واشنگتن عقیم باقی ماند و نتوانست گرهی از مشکلات سه کشور را رفع کند. نام این خط لوله صلح نامیده شد زیرا در ابتدا امید می‌رفت وابستگی دو کشور به انرژی ایران موجب شود آن‌ها در روابط خصمانه نسبت به یکدیگر بازنگری و چالش‌های مرزی را حل کنند اما اهداف اقتصادی و سیاسی طرح محقق نشد.

با عقب‌نشینی هندوستان، پاکستان هم اعلام کرد توانایی تامین هزینه ساخت این خط لوله را ندارد. با اینکه چند سالی است که کار ساخت این خط لوله در ایران به اتمام رسیده‌است اما دولت پاکستان و هند هرکدام به نحوی پروژه را در خاک خود متوقف نگاه داشته‌اند. کنار کشیدن هندوستان به عنوان مقصد نهایی و اصلی این خط لوله مانع از حضور دیگر سرمایه‌گذاران از ایران، روسیه و حتی چین شد. قرار بود خط لوله تا سال ۲۰۱۴ به اتمام برسد و تا ۲۵ سال و فراتر از آن، گاز ایران به دو کشور منتقل شود اما بیان دلایلی که برخی آن را در حد بهانه می‌دانند باعث توقف پروژه شد.

تحلیلگران اعتقاد دارند این بهانه‌گیری تنها به دلیل فشار واشنگتن بر این دو کشور برای توقف همکاری با ایران و افزایش فشار تحریم‌ها بر تهران بوده‌است.

فشار حداکثری واشنگتن بر ایران و شرکایش

بحث فشار کاخ سفید بر کشورهای دوست ایران و از جمله هند و پاکستان موضوعی نیست که قابل کتمان باشد و حتی مقام‌های آمریکایی نیز هیچگاه سعی نکرده‌اند این موضوع را پنهان کنند. در هر صورت این رویکرد تاکنون نتوانسته‌است باعث تغییر سیاست‌های ایران شود.

اگرچه اذعان تازه رحمان مالک گواهی بر تاثیرپذیری برخی کشورها از فشار آمریکا است، در سال ۲۰۱۹ نیز دولت پاکستان با صراحت عنوان داشت که به دلیل فشار واشنگتن قادر به تکمیل پروژه خط لوله صلح نیست. به نوشته خبرگزاری آلمانی «دویچه وله» با اینکه اسلام‌آباد نیاز شدیدی به انرژی ایران دارد اما تحریم آمریکا در کنار روابط و فشارهای عربستان سعودی موجب تعلیق قرارداد گازی با تهران شده است.

همان زمان به رغم تاکید «عمران خان» نخست وزیر پاکستان بر تمایل اسلام‌آباد به تکمیل پروژه خط لوله گاز با ایران، «مبین صولت» رئیس اداره گاز این کشور تصریح کرد که اسلام‌آباد نمی‌تواند تحت فشارهای آمریکا پروژه انتقال گاز را پیش ببرد.

یک سال پیش از آن نیز ایالات متحده از هند خواست روابط اقتصادی خود با ایران به ویژه در حوزه انرژی را متوقف کند. اگرچه تهدید ایالات متحده از طریق نماینده این کشور در سازمان ملل با تمرکز بر خریدهای نفتی ایران صورت گرفته بود اما دهلی‌نو از سال‌ها قبل در مورد همکاری با ایران محتاط شد و حتی در دریافت گاز ایران تجدیدنظر کرد.

ایران در دوره‌ای سومین کشور صادرکننده نفت به هند بود و حدود ۱۵ درصد نفت مورد نیاز این کشور را تامین می‌کرد اما به تدریج هندوستان مسیر سیاست‌های خود را به خاطر فشارهای آمریکا تغییر داد. در نمونه‌ای از این فشارها بر دهلی‌نو روزنامه «تلگراف هند» چند سال قبل فاش ساخت واشنگتن به دلیل همکاری‌های اقتصادی دهلی‌نو با تهران، مذاکرات دوجانبه هند-آمریکا را لغو کرد.

تارنمای خبری تحلیلی «المانیتور» نیز در گزارشی عنوان داشت که فشارهای ایالات متحده موجب دور شدن دولتمردان هندی از ایران گردید. واشنگتن حتی در مورد همکاری هند و ایران در توسعه بندر چابهار هم فشار بسیاری را بر دهلی‌نو وارد آورده‌است.

خبرگزاری روسی «راشا تودی» مهمترین دلیل برای توقف پروژه خط لوله گازی صلح را تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران دانست. مقام‌های پاکستانی اعتراف می‌کنند که باوجود نیاز روزافزون این کشور به انرژی، به خاطر فشار و محدودیت‌های ایجاد شده از سوی آمریکا نمی‌توانند خطر کنند و حتی خط لوله گازی «I.P» را برای منافع خود به سرانجام برسانند.

با این حال رویکرد فشارحداکثری دولت ترامپ به اهدافش دست نیافته است و به نوشته نشریه«فارین پالسی» به رغم فشارهای اقتصادی باعث تغییر سیاست‌های ایران نشده‌است. طبق این تحلیل ادامه این روند موجب هزینه‌های بیشتر برای کاخ سفید و ترامپ می‌شود و در نهایت جایگاه ایران در خاورمیانه را مستحکم‌تر و نقش‌آفرینی تهران را عمیق‌تر می‌کند.