باغ هزار جریب اصفهان را بشناسید!!

این باغ زیبا، در انتهای خیابان چهارباغ اصفهان قرار داشت و یادگاری از دوران حکومت صفویه در ایران است. علت نامگذاری این باغ، به دلیل وسعت زیاد آن بوده است. شاردن این باغ را چنین وصف کرده: «این باغ را هزار جریب نامند، نه برای آنکه براستی یکهزار جریب مساحت آنست بلکه محض نمایاندن بزرگی خارق العادۀ آن چنین نامیده اند. درازای آن یک میل و پهنایش نیز بتقریب همچنینست؛ و از طبقات مسطحی که محاط با دیوارهای سنگیست پدید آمده است. دوازده تخت یا طبقۀ مسطح که هر یک شش تا هفت گام بالای دیگری قرار گرفته، و وسیله سرازیریهایی که بالا رفتن از آنها سخت آسانست، و نیز واسطۀ پله های سنگی اطراف جویها، بیکدیگر راه دارند. دوازده تخت یا طبقۀ مسطح که هر یک شش تا هفت گام بالای دیگری قرار گرفته، و وسیلۀ سرازیریهایی که بالا رفتن از آنها سخت آسان است، و نیز پله های سنگی اطراف جویها، بیکدیگر راه دارند» (شاردن، ۱۳۳۶: ۷/۳۱۸).هنگامی که آبها در این باغ زیبا بزمزمه در می آید، و بسا هنگام که همچنینست، بویژه در بهاران، فصل شکفتن شکوفه ها، که این باغ، به خصوص درازای نهر و کنارۀ حوضها پوشیده از گل است، سخت شگرف و شگفت انگیز است» (شاردن، ۱۳۳۶: ۷/۳۲۰).

تاورنیه، سیاح معروف فرانسوی از این باغ با عنوان، زیباترین باغ ایران یاد کرده است و بیان داشته: «باغ هزار جریب که زیباترین باغ در همۀ ایران است» (تاورنیه، ۱۳۸۹: ۶۶).«تمامی زیبایی این باغ به طور اختصار از این قرار است؛ چون باغ در دامنۀ تپه ای قرار گرفته از شانزده صفه یا زمین مسطح بلند تشکیل شده است که با دیواری ضخیم به بلندی شش هفت پا محافظت می شود.همۀ چشمه ها باریکه ای آب بیشتر ندارد. مناسب ترین چیزی که در این باغ دیده می شود، چهارمین صفۀ آن است؛ حوض بزرگ هشت گوش ای است با بیش از صد و بیست پا قطر که در اطراف آن به فواصل متساوی چندین فوارۀ کوچک هست که آب تقریباً به بلندی سه پا از آنها بیرون میجهد، و از لب تا کف این حوض سه پله می خورد. نهری سنگی در میان خیابان اصلی ساخته شده که به ساختمان منتهی می شود و پهنای این نهر به همان اندازۀ نهر خیابان چهارباغ است که از آن آب می گیرد و با آن در یک خط مستقیم است. در صفۀ دهم حوض دیگری به همان بزرگی و به همان شکل حوض چهارم هست، و در صفۀ آخر که به انتهای خیابان و به ضلع طولی باغ می رسد، نهر دیگری هست که از همۀ خیابانها که مانند خیابان اصلی به موازات طول باغ کشیده شده اند عبور می کند. سرانجام در آن جا چند تالار، با درهای باز به همه سو برای خنکی هوا، و چندین آبشار و حوضچه در طول نهر دیده میشود، اما باغچه و آلاچیق و خیابانهای مشجر و تزئین های دیگری از این قبیل را، چنانکه گفته ام، نه در باغ هزارجریب و نه در هیچ باغ دیگری در ایران نباید جستجو کرد» (همان: ۷۴).

انگلبرت کمپفر، پزشک آلمانی درباره ی این باغ چنین میگوید: «وجه تسمیه هزار جریب بر حسب سطحی است که آن باغ اشغال کرده است. شاه پیش از همه دوست دارد به این باغ برود … اراضی باغ شیب مختصری دارد و می‌ توان گفت تقریباً مربع است و طول و عرض آن به بیش از یکهزار و سیصد قدم در عرض و طول می رسد.با دیواری که از وسط آن به صورت مایل کشیده شده این باغ به دو باغ تقسیم گردیده است … تمام سطح باغ با خیابانهایی که به فاصلۀ هشتاد قدم از یکدیگر در عرض و طول آن احداث شده به مربع هایی تقسیم گردیده است. کف زمین شنی است و خشک ولی با سه رشته نهری که از زاینده رود منشعب است آباد و سبز و خرم می شود … در قسمتی از باغچه ها انواع گیاه و سبزی و در قسمتی دیگر، درختان میوه (درگروه های معین) کاشته اند مثلاً به، انار، زردآلو، هلو، آلو، زرشک و غیره …از محاسن دیگر باغ هزارجریب دو استخر وسیع هشت ضلعی قابل ذکر است که آنها را از سنگهایی که به دقت صیقلی شده ساخته اند و در وسط دو نیمۀ باغ واقع شده است. سطح این استخر را با یک قایق میتوان درنوردید و از منظرۀ فواره های پر قدرت میان آن و همچنین فواره های کوچک کنار استخر لذت برد» (کمپفر، ۱۳۶۳: ۲۱۶).

راجر سیوری، پروفسور بازنشستۀ ایرانشناسی که به ویژه زمینۀ کاری وی، تاریخ ایران در دوره ی صفویه است، در کتاب ایران عصر صفوی، درباره ی باغ هزار جریب بیان میدارد که این باغ اقامتگاه بسیاری از رجال دربار در آن جا قرار داشت و گرچه در زمین های خاصه قرار داشته، برای عموم آزاد بود(سیوری، ۱۳۸۵: ۱۵۶).وی­ همچنین اشارات دیگری نیز به این باغ زیبا، بدین شرح کرده است: «این باغ هزار جریب خوانده می شود، از شمال تا جنوب آن هزار گام و پهنای آن هفتصد پا است. این باغ میوه ها و درختان باصفای مختلفی دارد و با نهری آبیاری می شود که از میان کوه کارکنان حفر و به این جا رانده شده است. در اوایل مسیر نهر، لوله های سربی و برنجی کار گذاشته شده که آب در آنها به جلو رانده می شود و مناظر زیبای متنوعی را ایجاد می کند» (همان: ۱۶۹). باغ هزار جریب که به دست ظل السلطان در دوران حکومت قاجارها از بین رفت، در تاریخ ۱۷ آذر سال ۱۳۶۴، در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.