تکمیل زنجیره ارزش پتروشیمی، یک واقعیت غیرقابل انکار

کارشناس حوزه انرژی، صنایع پایین دستی صنعت پتروشیمی، از نظر ایجاد ارزش افزوده، رونق تولید و به‌ویژه اشتغالزایی، به مراتب پیشروتر از صنایع بالادستی هستند؛ افزایش ۱۰ میلیون تن تولید محصولات پتروشیمی کشور در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۰ با سرمایه‌گذاری ۳.۵ میلیارد دلاری نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر این موضوع مورد توجه قرار گرفته است.

به‌طور کلی بررسی روند تولید محصولات عمده صنعت پتروشیمی در سال‌های آتی، بازارهای داخلی و جهانی محصولات مذکور و آنالیز نیاز صنایع پایین دستی نشان می‌دهد که در سال‌های پیش رو تکمیل زنجیره ارزش محصولات پایه پتروشیمی از الزامات توسعه صنعت پتروشیمی خواهد بود.

بررسی وضعیت موجود صنعت پتروشیمی حاکی از آن است که با توجه به برنامه ریزی‌های سال‌های گذشته، ظرفیت‌های مناسبی در تولید محصولات پایه پتروشیمی در کشور ایجاد شده است. این مهم ضرورت توجه به تکمیل و توسعه زنجیره ارزش و تبدیل این محصولات پایه به صدها محصول متنوع و با ارزش افزوده بالاتر را بیش از پیش می‌کند؛ چرا که در حال حاضر علی‌رغم تأمین بخشی از نیاز مواد اولیه صنایع داخلی توسط صنعت پتروشیمی، کماکان بخشی از مواد اولیه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی از خارج از کشور تأمین می‌شود.

تکمیل زنجیره ارزش در تعریف عامیانه، مجموع عملیاتی است که در یک صنعت به شکل زنجیر گونه انجام می‌شود تا به خلق ارزش منجر شود و در تعریفی واضح‌تر، زنجیره‌ای است که همه فعالیت‌های مرتبط با جریان کالا و تبدیل مواد، از مرحله تهیه ماده اولیه تا مرحله تحویل کالای نهایی به مصرف کننده را در بر می‌گیرد.

درواقع تکمیل زنجیره ارزش در پتروشیمی، به معنای تولید محصولات میانی و پایین دست پتروشیمی و تأمین خوراک صنایع پتروشیمی است، ایجاد ارزش افزوده، ارزآوری، اشتغال‌زایی، محرومیت‌زدایی و تکمیل زنجیره تأمین صنایع گوناگون کشور با توسعه صنعت پتروشیمی به ارمغان می‌آید.

صنعت پتروشیمی نماد اقتصاد مقاومتی و درون‌زایی اقتصادی در عرصه صادرات غیرنفتی است. در این راستا و به‌دنبال سیاست افزایش همکاری‌ها مذاکرات فراوانی با کشورهای روسیه، ازبکستان، ارمنستان، هندوستان، پاکستان، آفریقا و کشورهای شرق دور صورت گرفته که به گسترش همکاری‌های خارجی صنعت پتروشیمی ایران در زمینه فروش کاتالیست و مواد شیمیایی، صدور خدمات فنی و مهندسی، تأمین تجهیزات و قطعات منجر شده است.

طرح‌های زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی در قالب ۲۰ بسته در پنج زنجیره پروپیلن، متانول، اتیلن، آروماتیک و بوتیلن به مجموع ظرفیت اسمی سالانه ۳.۸ میلیون تن با سرمایه‌گذاری ۴.۲ میلیارد دلار و با قابلیت تولید سالانه ۴.۴ میلیارد دلار از انواع محصول پایین‌دستی ارائه شد.

صنعت پتروشیمی هم‌اکنون با ظرفیت اسمی سالانه بیش از ۹۲ میلیون تن، روزانه حدود یک میلیون بشکه معادل نفت خام از منابع هیدروکربوری را به مواد ارزشمند پتروشیمی تبدیل می‌کند، این صنعت در سال ۱۴۰۱ حدود ۲۷ میلیارد دلار برای کشور درآمدزایی داشته است.

هرچند که این آمار گویای وضعیت نسبتاً مناسب صنعت پتروشیمی در کشور است اما تحقق با تکمیل زنجیره ارزش فاصله داریم که باید برای این مهم اقداماتی صورت بگیرد. در واقع در حوزه سرمایه گذاری و تأمین مالی، وجود پروژه‌های نیمه‌تمام، متغیرهای اقتصادی بی‌ثبات، عدم وجود ابزارهای مالی مناسب، عدم جذابیت طرح‌های پتروشیمی برای سرمایه‌گذاران و مواردی از این قبیل به عنوان چالش تعریف می‌شوند که متناسب با چالش‌های فوق‌الذکر راهکارهایی همچون استفاده از منابع داخلی بازار سرمایه، صندوق توسعه ملی، جذب سرمایه خارجی از طریق دیپلماسی اقتصادی برای حوزه سرمایه گذاری و تأمین مالی مورد توجه است.

همچنین لازم است مجتمع‌های پتروشیمی با تعیین استراتژی و برنامه‌ریزی جهت تولید گریدهای خاص اقدام به توسعه بازارهای جدید صادراتی و ارتقا جایگاه در رقابت‌های فروش منطقه‌ای کنند.

علاوه بر این تکیه بر توان داخل و بومی‌سازی تجهیزات مورد نیاز می‌تواند مثمر ثمر باشد، همچنین بهینه سازی و شفافیت فرآیندهای بازرگانی مجتمع‌های پتروشیمی کشور در همکاری با شر کت‌های توانمند دانش بنیان می‌تواند موجب توسعه بازارهای صادراتی و تکمیل زنجیره ارزش این صنعت مهم باشد.