آیین ازدواج در هرمزگان

به گزارش پایگاه خبری تجهیز نیوز، یکی از ویژگی‌های بارز آیین ازدواج در هرمزگان که در این سال‌ها دستخوش تغییرات فراوانی گشته و به‌تدریج از شکل سنتی خود خارج‌شده است حضور چشمگیر رنگ‌های گوناگون به‌خصوص رنگ سبز و قرمز در مراحل مختلف این آیین مقدس است.

دعوت به عروسی

درگذشته به سبب فقدان امکانات پیشرفته ارتباطی و نبود تلفن، این مراسم برای دعوت دوستان و آشنایان به جشن عروسی صورت می‌گرفت. هنوز هم مراسم دعوت به عروسی به شکلی نمادین در برخی از مناطق هرمزگان انجام می‌شود؛ به‌عنوان‌مثال، در بین خانواده‌های سنتی بندرلنگه مرسوم است که چند روز مانده به عروسی دو یا سه زن که لباس محلی به رنگ سبز، سرخ یا نارنجی پوشیده‌اند و خود را آراسته کرده‌اند، درحالی‌که کاسه چینی حاوی نقل، نبات، شکلات، ِ میخک و هل که به نخ هفت‌رنگ کشیده شده است در دست دارند، برای دعوت به درب منزل تک‌تک آشنایان می‌روند و به آنان از محتویات داخل کاسه تعارف می‌کنند. به این مراسم در اصطلاح محلی «زن گردون» میگویند. یا در سیریک از یکی دو روز قبل زنان محل، توسط خانواده عروس و داماد به تمام خانه‌های منطقه و روستاهای اطراف می‌روند. آن‌ها معمولاً پارچه سبزرنگ به سر می‌بندند. این گروه «لوتوک» نام دارد و باید از دخترهای جوان شوهر کرده باشند. آن‌ها لباس زیبا می‌پوشند و مردم را به عروسی دعوت می‌کنند. این رسم در دیگر مناطق هرمزگان نیز مرسوم بوده است.

حنابندان

حنابندان یکی از مراحل مهم آیین ازدواج در هرمزگان است که رنگ‌ها در آن نقش مهمی دارند. در بندرعباس و اطراف آن، لباس عروس در شب اول حنابندان سبزرنگ و در شب دوم قرمزرنگ است.

بالشت، زیرانداز، پرده و تور عروس همگی به رنگ سبز و طلایی است. عرب‌های بحرین ساکن بندرلنگه، با نقاب قرمزرنگ چهره عروس را می‌پوشانند تا هیچ‌کس چهره او را نبیند. زن مشاطه یا یکی از زنان فامیل که در حنا بستن مهارت دارد، آب حنا را می‌گیرد، حنا را درون کیسه نایلونی می‌ریزد، کیسه را به‌صورت قیف نوک‌تیز درمی‌آورد و با آن نقوش بسیار زیبایی از گل‌وبوته روی دست، بازو، آرنج، کف دست، انگشتان و مچ پای عروس رسم می‌کند. (حنای دست و پای داماد باید ساده باشد، ولی حنای عروس دارای نقش و تزئینی خاص است.) گاه عروس لنگه‌ای از کلاه سبز یا قرمزی که حاشیه آن زنجیر طلا باشد، بر سر می‌گذارد. مراسم عروسی در بیشتر نقاط هرمزگان طی سه شبانه‌روز اجرا می‌شود که دو شب آن مربوط به مراسم حنابندان است. در شهر  بندرلنگه داماد را روی تختی که به آن «کلِه» می‌گویند، می‌نشانند و روی تخت، بالشت، زیرانداز و ملحفه سبزرنگی که به آن «لفالیف» می‌گویند، قرار می‌دهند.

در شهرستان قشم، عروس در روزهای مراسم، هر شب لباس رنگی مخصوص بر تن می‌کند. معمولاً در شب حنابندان، تمام لباس‌های عروس از سرتاپا و کفش‌ها به رنگ سبز است و چادر حریر سبز بر سر می‌گذارد. در روز عروسی نیز لباس قرمز بر تن می‌کند. در قشم، پوشیدن رنگ زرد را در روزهای عروسی برای عروس خوش‌یمن نمی‌دانند و معتقدند عروس اگر در جریان روزهای عروسی از رنگ زرد استفاده کند، بیمار می‌شود .

حمام

عصر روز آخر عروسی، داماد را با تشریفات خاص به حمام می‌برند. در قدیم داماد را سوار بر اسب، شتر یا پیاده به حمام می‌بردند، پیشاپیش او خوانچه محتوای لباس نو و نقل‌ونبات در میان جمعیت حرکت داده می‌شد و نوازندگان محل می‌نواختند.

پس از حمام لباسی نو بر داماد می‌پوشانند، کلاه بر سر او می‌گذارند و پارچه‌ای از حریر سبز بر سر او می‌اندازند و با همان تشریفات به یکی از زیارتگاه‌های شهر می‌برند.

هنوز هم برپایی این آیین در بعضی از محله‌های بندرعباس و دیگر مناطق هرمزگان معمول است.

در سیریک روز عروسی بعد از صرف نهار آخر مراسم، مراسم «سرتَراشون» یا اصلاح داماد شروع می‌شود. این مراسم در َیک محوطه باز و در زیر یک پارچه سبزرنگ بزرگ که یک‌گوشه آن را زنان و گوشه‌ای دیگر را مردان گرفته‌اند، همراه با خواندن شعرهای محلی و اصلاح موی داماد توسط یک آرایشگر و چند مرد دیگر انجام می‌شود.

در آیین حمام، مهمانان عروسی برای رفتن به زیارتگاه با پای پیاده عروس یا داماد را همراهی می‌کنند؛ البته در صورت نزدیک بودن زیارتگاه، داماد را سوار بر اسب یا شتر تزئین شده قرار می‌دهند، پارچه سبزی بر سرش می‌افکنند و به‌طرف زیارتگاه حرکت می‌کنند. در طی حرکت، دو خواهر داماد لباس‌های او را که در چمدانی سبزرنگ است بر سر قرار می‌دهند و هر دو پای او را با دست می‌گیرند.

مراسم حمام بردن عروس هم در دو نوبت انجام می‌شود که این مراسم در منزل برگزار می‌شود. پس از خواندن اشعار و دست زدن، عروس را از حمام بیرون می‌آورند و لباسی سبزرنگ بر او می‌پوشانند. صبح روز عروسی عده‌ای از زنان، عروس را به حمام می‌برند و هنگام درآمدن او از حمام، ترانه‌هایی را با صدای بلند می‌خوانند. اسفند و عود دود می‌کنند و مولودی می‌خوانند. عروس پس از بیرون آمدن از حمام، لباس قرمزرنگی می‌پوشد.

ساخت

خوانچه یا سینی محتوی لباس عروس و نقل‌ونبات و عود و مشک و غیره را اصطلاحاً «ساخت» می‌نامند. عصر شبی که عروسی به‌صورت رسمی شروع می‌شود، عده‌ای از زنان فامیل و دوستان داماد در خانه او جمع می‌شوند، خوانچه یا سینی محتوی وسایل مذکور را درحالی‌که با پارچه سبزرنگی پوشانده‌اند، دسته‌جمعی به خانه عروس می‌برند. (معمولاً در هنگام انتقال ساخت به خانه عروس، نوازندگان محلی نیز شرکت دارند.) در همان حال در خانه عروس نیز عده‌ای از خویشاوندان و نزدیکان او جمع می‌شوند و منتظر ورود ساخت می‌مانند.

عقد و عروسی

در شهرستان قشم، بعد از آرایش کردن عروس توسط مشاطه او را به حجله می‌برند و کسی حق ندارد دستمال سبزرنگی را که بر صورت او انداخته‌شده است، بردارد. تا هنگام شب که داماد آن را در حجله برمی‌دارد. در محل نشستن عروس و داماد نیز تشکچه‌ای رنگی بلند و دو پشتی سبز قرار می‌دهند.

در بندرلنگه، سفره عقد شامل پارچه ساتن سبزرنگ با حاشیه‌های طلایی، جانماز سبز، آینه و شمعدان، قرآن، آب، شاخه نبات، شیرینی، گل محمدی و سرویس عقد است که بر روی سفره قرار می‌دهند. اتاق را با گل و کاغذ رنگی آراسته و اسفند دود می‌کنند. در این مراسم، عروس لباس بندری سبزرنگی می‌پوشد که با پولک و گلابتون تزئین شده است. به هنگام خواندن خطبه عقد، عروس و داماد در کنار هم می‌نشینند و دو زن خوشبخت درحالی‌که پارچه مستطیل سبزرنگی بر سر عروس و داماد نگاه داشته‌اند، قند می‌سایند. در هنگام ورود به حجله، عروس پای خود را در درون تشت سبزرنگی که پیش‌ازاین آماده‌شده و حاوی آب هفت‌چشمه و برگ سبز هفت درخت است، قرار می‌دهد.  این آب را در شب عروسی دور حجله می‌ریزند تا برای ایشان آرزوی خوشبختی کنند و آن‌ها را از سحر و جادوی بدخواهان در امان دارند. برای آنکه خیالشان ازاین‌جهت راحت‌تر باشد، یک قفل باز که آن را به رنگ سبز درآورده‌اند را در اختیار عروس قرار می‌دادند تا لحظه‌ای که خطبه عقد تمام شد، هم‌زمان با بله گفتن آن را قفل کند وزندگی خود را از شر بدخواهان محفوظ دارد. این قفل باید تا شب زفاف توسط عروس باز شود. عروس را هفت شبانه‌روز می‌نشانند و دست‌وپایش را حنا می‌گذاشتند. در مدت این شش روز عروس هر لباس دلخواهی که می‌خواست، می‌پوشید؛ اما در روز آخر لباس و چادری سبزرنگ با روبندی سرخ می‌پوشید.

در شمال استان هرمزگان، داماد شالی سبزرنگ بر کمر می‌بست و کارد یا خنجر در درون این کمربند قرار می‌گرفت. این رسم در بعضی مناطق استان همچنان مرسوم است؛ همان‌گونه که در قشم داماد کارد نقره‌ای را که در پارچه‌ای سبز پیچیده شده است، بر کمر و قرآن را بر سینه خود می‌بندد و در شب زفاف خواهر داماد به هنگام ورود به حجله آن‌ها را از کمر و سینه داماد باز می‌کند. بستن پارچه سبز بر کمر داماد، در میناب نیز مرسوم بوده است.

به نقل از محمد ذاکری، درگذشته در میان مردم استان هرمزگان پوشیدن لباس سفید برای عروس مرسوم نبود؛ زیرا معتقد بودند این لباس شیه به کفن است و آن را بدشگون می‌دانستند. فاطمه سایبانی این مطلب را تأیید و نقل می‌کند که: رنگ لباس عروس در فین هرمزگان همواره سبز یا قرمز بوده و هیچ‌گاه شلوار و پیراهن همرنگ نبوده است. اگر لباس عروس سبز بود؛ شلواری به رنگ قرمز، زرد، بنفش یا رنگ‌های شاد و متنوع دیگری همراه با جلبیل خوسی و چَپَرهای رنگارنگ بر تن او می‌پوشاندند. همچنین مشاهدات حاکی از این است که در میان مردم هرمزگان رنگ سبز مورداستفاده در هنگام عقد، زنده و خالص است و سبز روشن و ملایم، یا سبز خیلی تیره در آیین ازدواج جایگاهی ندارد.