خانه تاریخی زند

خانه های زند از خانه‌های تاریخی است که در مرکز بافت قدیمی شهر قم معروف به محله «چهار مردان» در کوچه «گذرقلعه» قرار دارند.با توجه به فرم و مصالح به کار رفته ساختمان متعلق به اواخر قاجار یعنی حدود ۱۳۰ سال پیش است و ورودی بنا شامل سر در کوتاه با نمای روکار آجری و بندکشی است که در قسمت پیشانی، اشکال هندسی و تزیینات نازک کاری دارد و از طریق دالانی در جبهه جنوبی به حیاط مرکزی ( میانسرا) ارتباط می‌یابد.

عمارت حاج علی خان زند شامل سه بخش است، شاه نشین تابستانی با بادگیر منفرد که به زیرزمین راه دارد و در جبهه شرقی واقع است و قسمت دوم شاه نشین زمستانی که فضای بیشتری را در بر می‌گیرد و در جبهه شمال واقع شده و بخش سوم، مخصوص خدمه است که در جبهه غربی جای دارد.

این بنا دارای ستون‌های سنگی با سرستون تزیینی در ایوان شمالی و شرقی و آجر کاری در درهای چوبی است. نقوش در های چوبی، بادگیر منفرد، سرستون ها، پایه ستون ها و نیز لب چینی بام و بادگیر از جمله عناصر تزیینی خانه حاج علی خان زند محسوب می شود. کل مساحت بنا ۴۰۰ متر مربع است که ۳۲۰ آن زیربنای مفید است.

خانه حاج قلی خان در قسمت غربی خانه حاج علی خان زند واقع شده است. این خانه تاریخی قبلاً بخشی از اداره میراث فرهنگی قم بوده ولی در حال حاضر محل احداث موزه قم شده است. بنای این عمارت از اواخر دوره قاجار به جای مانده اما اتاق ها و فضا های جنوبی که قدیمی ترین بخش بنا است، قدمتی بیش از ۱۲۰ سال دارند. دو بادگیر و ستون های سنگی ایوان های شمالی و شرقی و پنج در های چوب گردو از خصوصیات بارز بنا به شمار می رود.بر اساس تصمیم سازمان میراث فرهنگی استان قم این دو خانه زیبا و تاریخی در حال تغییر کاربری جهت استفاده به عنوان موزه تاریخی شهر قم است.خانه زند در سال ۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در اختیار میراث فرهنگی استان قم قرار گرفت و در سال ۱۳۸۰ مرمت اساسی شد.

نیوشا دقیقی ماسوله

پژوهشگر تاریخ ایران و کارشناس ارشد ایرانشناسی