ظرفیت نهفته برای جهانی شدن در بافت قدیم بوشهر

به گزارش پایگاه خبری تجهیز نیوز، بافت قدیم بوشهر که به شماره ثبت ۲۳۶۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌ مربوط به دوره حکومت نادر شاه افشار است اما اوج شکوفایی آن به دوره قاجار باز می‌گردد و سبک خاص و منحصر به فرد معماری، وجود بناهای کنسول‌گری‌ کشورهای مختلف، مراکز مذهبی مانند مساجد، حسینیه و کلیسا، بازار و کوچه‌های زیبا جاذبه‌های زیادی به آن بخشیده است.

این بافت که روایت گر هویت تاریخی این بندر و ساکنان آن است به مساحت ۳۸ هکتار شامل چهار محله بهبهانی، دهدشتی، کوتی و شنبدی در شبه جزیره مثلث شکل بوشهر قرار گرفته است و از جمله نادرترین بافت‌هایی تاریخی کشور است که بر اساس اقلیم ساخته شده است، به گونه‌ای که وقتی درکوچه‌های تنگ و باریک آن باد می‌وزد، کوران هوا را به وجود می‌آورد.

بافت تاریخی بوشهر در راس مثلثی دارای تو رفتگی، در ساحل خلیج فارس واقع شده است؛ نام‌گذاری محله‌های آن با توجه به ساکنان اولیه آنها صورت گرفته است، زمانی که هر طایفه و قومی قسمتی از شهر را برای زندگی خود برمی‌گزید.

این بافت حدود یکهزار خانه را در خود جای داده و دارای بناهای منحصر به فردی شامل عمارت‌های زیبا مربوط به ۲۵۰ سال پیش است که از این شمار حدود ۴۰۰ بنا در محدوده بافت تاریخی قرار دارد که برابر با معیارهای میراث فرهنگی به عنوان بناهای تاریخی ارزشمند شناخته می‌شوند، از این شمار برخی بناها در تملک دستگاه‌های دولتی و سازمان‌ها و تعدادی دیگر مالکیت شخصی دارند و تاکنون ۹۰ عمارت نیز به ثبت ملی درآمده‌است.

معماری بناهای این بافت “هیلانی” است به این معنی که دارای حیاط مرکزی و در ۲ تا سه طبقه ساخته شده‌اند؛ طبقه‌های پائین در فصل زمستان و طبقه‌های بالا در فصل تابستان مورد استفاده قرار می‌گرفته است و در ساخت آن مصالحی به کار گرفته شده‌است که با اقلیم همخوانی دارد و بنا را پایدارتر و نفوذناپذیرتر می‌کند.

 این بناهای تاریخی از سنگ‌های مرجانی ساخته شده‌ است، سنگ‌هایی که هوا را در خود نگه می‌دارند تا خانه‌ها زمستان‌ها گرم و تابستان‌ها خنک بمانند؛ همچنین ملات، ساروج، گچ و چندل‌هایی از جنگل‌های مانگرو آفریقا و هند که به دلیل استقامت زیاد در برابر ۲ رکن اساسی تخریب یعنی رطوبت و موریانه، سبب ماندگاری این سازه‌ها می‌شوند.

بیشتر بناهای بافت قدیم بوشهر به غیر از عمارت دهدشتی که دارای تزئیناتی از جمله گچ بری‌های زیبا است فاقد تزئینات معماری است و تنها تزئین استفاده شده در این بافت شیشه‌های رنگی در سر در بناها است که با هدف شکست نور و جلوگیری از ورود گرما و همچنین دور کردن حشره‌ها استفاده می‌شده‌است.

در بافت تاریخی بوشهر بناهایی با معماری‌های منحصربه‌فردی که روزگاران دور متعلق به افراد صاحب منصب و بنام بوده‌است نیز دیده می‌شود، خانه‌هایی که هم کاشانه و هم نقش کارخانه را برای صاحبان خود بازی می‌کردند، این روزها بدون استفاده مانده‌اند و جز دیوارهای تخریب‌ شده چیزی از آنها باقی نیست؛ اگر در گذشته این خانه‌ها نماد زیبایی یک محله بودند، اکنون به فضاهای بی‌دفاع شهری تبدیل شده‌اند.

همزیستی مسالمت آمیز ادیان در بافت تاریخی 

وجود مراکز مذهبی مختلف مانند مسجد، حسینیه، کلیسا و کنیسه در کنار هم از جمله زیبایی‌های بافت تاریخی بوشهر و بیانگر زندگی مسالمت آمیز ادیان مختلف در این دیار از روزگاران گذشته است که از جمله آن می‌توان به کنیسه، مسجد اهل سنت، مسجد امام و کلیسای ظهور در محل کنسولگری انگلیس درمحله کوتی از جمله چهار محل قدیمی این بافت به شمار می‌رود.

همچنین وجود بیش از ۱۲ مسجد که همگی آنها فاقد مناره و گنبد و تنها دارای یک شبستان هستند از جمله دیگر مشخصه‌های منحصر به فرد بافت قدیم بوشهر است و بزرگان و تاجرانی که در بافت تاریخی زندگی می‌کردند هر کدام برای زنده نگه داشتن اسم و رسم خانوادگی به نام خود مسجدی احداث می‌کردند به همین دلیل امروز مسجدهای متعددی در بافت تاریخی بوشهر به نام بزرگان این شهر از قدیم به یادگار مانده‌است.

آنچه از گذشتگان به‌جا می‌ماند بخشی از هویت شهر به شمار می‌رود و در حفاظت و حراست از آنها باید کوشا بود؛ شاید برخی‌ها احیای دوباره این عمارت‌ها که یادگار فرهنگ و تاریخ این شهر است را کاری بیهوده می‌دانند و تخریب و نوسازی را به عنوان آسان‌ترین راه انتخاب می‌کنند اما در مقابل افرادی هستند که دلشان برای حفظ آثار با ارزش که میراث گذشتگان است می‌تپد و حفاظت از آنها را وظیفه خود می‌دانند.

در این ارتباط با همت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر و افراد خلاق، معماران و دانش آموختگان رشته‌های هنر، برخی بناها و عمارت‌های بافت قدیم شهر بوشهر با طرح‌های مدرن و مطابق با ضوابط این بافت، بازسازی و مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

بافت قدیم بوشهر نمایی از هماهنگی و یکپارچگی 

یک کارشناس ارشد تکنولوژی معماری در استان بوشهر می‌گوید: در معماری بافت قدیم این شهر با در نظر گرفتن شیوه‌های ساخت، فرم‌ها و مصالح بوم آور نمایی از هماهنگی و یکپارچگی به تصویر کشیده شده و ساختار کالبدی در پاسخ به فرهنگ زیستی ساکنان و شرایط اقلیمی زیست ‌محیطی منطقه گرم و مرطوب شکلی منحصربه‌فرد یافته است.

سودابه معموری معتقد است: باریکی و پیچ‌وخم کوچه برای به وجود آمدن کوران هوای بافت، شکلی منحصربه‌فرد یافته است. پایداری در بافت قدیم بوشهر را می‌توان با ایجاد کوران هوا، مهم‌ترین امکان در تحمل گرما و هوای شرجی طاقت‌فرسای منطقه دانست و کوچه‌های تنگ و بلند و پر سایه با بیشترین بازشو در بدنه دیوار و شناشیرهای موجود در بناها و دیگر المان‌های معماری که می‌شود گفت مختص این اقلیم است به عنوان عوامل مؤثر در پایداری است.

به گفته این کارشناس معماری منحصر به فردترین قسمت بافت قدیم بوشهر بناهای آن است که همه  تزئینات به کار رفته در آنها با کاربرد اقلیمی استفاده شده براین اساس هر یک از عناصر بکار برده شده در بافت منحصربه‌فرد و متناسب با اقلیم شهر بوده  و هرکدام به‌طور مجزا عملکردی در جهت پایداری  زیست محیطی و عوامل طبیعی دارد.

طرح جامع بافت تاریخی بوشهر 

معاون میراث فرهنگی استان بوشهر می‌گوید: زندگی در بافت تاریخی مانند سابق نیست و مردم درون بافت نیازمند تامین یک سری زیرساخت‌هایی متناسب با نیاز روز هستند تا در زندگی روزمره خود با مشکلات کمتری روبرو شوند.

نصرالله ابراهیمی معتقد است، میراث فرهنگی تنها نقش نظارتی و حمایتی دارد و این اداره کل به تنهایی نمی‌تواند همه زیرساخت‌های بافت را تامین کند در این ارتباط باید دستگاه‌های دیگر، بخش خصوصی و مردم کمک حال میراث فرهنگی باشند.

او معتقد است دولت نیز باید تسهیلات کم بهره‌ای برای مرمت، احیا و رونق گردشگری در این بخش تامین کند تا بافت تاریخی بوشهر با رویکرد حفاظت و احیا به گستره‌ای توریستی تبدیل شود.

ابراهیمی ادامه داد: بافت تاریخی بوشهر یک دهکده گردشگری بسیار مناسب است که برطرف کردن مشکلات زیرساختی آن سبب می‌شود ساکنان محلی با فعالیت خود در این پهنه اقدام به درآمد زایی کنند. 

به گفته معاون میراث فرهنگی استان بوشهر برای نجات بافت تاریخی این بندر طرح جامعی با رویکردهای حفاظتی، توسعه‌ای، گردشگری و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی تهیه شده‌است و بر این اساس تک پلاک‌های موجود در این گستره از جمله مدرسه گلستان، خانه رشیدی، خانه مبارکی و عمارت دهدشتی مرمت و احیا و آن دسته از بناها که قابلیت لازم را داشتند به مجموعه گردشگری بدل شدند.

مرمت عمارت‌های “مبارکی” و تبدیل آن به بازارچه صنایع دستی، “علوی” که قرار است به موزه چاپ و نشر تبدیل شود و “آل عصفور ” با همکاری اداره کل اوقاف و امور خیریه که مراحل آخر مرمت را سپری می‌کند، نمونه‌هایی برای فعالیت‌های باز زنده‌سازی در قالب طرح جامع این بافت توسط اداره کل میراث فرهنگی است.