آشنایی با صنعت بسته بندی و ورود به صنعت بسته بندی در ایران

بسته بندی در تمام مراحل از تولید، انبارداری و فروش نقش ویژه‌ای ایفا می‌کند.

هرچند که این صنعت پیچیدگی‌های بسیار بیشتری دارد و اهمیت آن به همین‌ها ختم نمی‌شود. صنعت بسته بندی ترکیبی از علم، هنر و فناوری است. 

بسته بندی محصولات در عین اینکه باید استحکام کافی برای محافظت از کالا را داشته باشند، باید با زیبایی طراحی بسته و خلاقیت به کار رفته در آن توجه مشتریان را به کالا جلب کنند. بنابراین صنعت بسته بندی توانمندی زیادی در رشد کسب و کارها و بهبود چهره‌ی برند آنها دارد. بسته بندی حضور پررنگی در زندگی امروزه ما دارد و از مواد غذایی و دارویی گرفته تا کالاهای مصرفی روزانه کاری و خانگی و کالاهای صنعتی و استراتژیک همگی با بسته بندی مرتبط هستند.

هدف بسته بندی

هدف نهایی بسته بندی محافظت از محصول برای نگهداری و انبار و توزیع و در نهایت فروش آن است. فرآیندی که شامل طراحی بسته، ارزیابی، تولید و در نهایت بسته بندی می‌شود. 

بسته بندی هر محصول استانداردهای خاص خودش را دارد و برچسب‌های استاندارد روی بسته بندی به مشتریان اعلام می‌کند چه نوع بسته ای داخل آن است و چه شرایط نگهداری نیاز دارد. سازمان جهانی استاندارد (ISO) سازمانی است که استانداردهای بسته بندی و مشخصات فنی بسته را به صورت بین‌المللی تدوین کرده است. 

در ادامه به اهداف اصلی از بسته بندی محصولات می‌پردازیم:

عدم نفوذپذیری: بسته بندی باید کالا را در برابر عواملی مثل ضربه، فشار، حرارت، سرما، رطوبت، یا حتی موارد حساس‌تری مثل اکسیژن، اشعه فرابنفش یا گرد و خاک محافظت کند. بنابراین در صنعت بسته بندی، عدم نفوذپذیری یکی از اصلی ترین اهداف بسته است. محافظتی که باعث از بین رفتن کیفیت کالای داخل آن نشود. 

اطلاع رسانی: معمولا روی بسته بندی محصولات برچسب ها یا نمادهایی چسبانده یا چاپ می‌شود که به مشتریان اطلاعات مهم و مورد نیاز آنها را درباره طریقه جابه‌جایی بسته، دما و شرایط نگهداری آن یا حتی شیوه نابودسازی بسته و کالا را ارائه می‌دهد. برچسب استانداردهایی که کالا دریافت کرده است هم روی بسته بندی آن چاپ می‌شود. 

بازاریابی: ترغیب مشتریان به خرید و جلب توجه آنها به محصول یکی از اصلی ترین مشخصه های بسته بندی است. گاه طراحی ثابت بسته بندی، برای مشتریان نمادی از نوستالژی و آشنایی به همراه دارد و گاه برخی طرح های خلاق و نوآورانه منجر به فروش چند برابر یک محصول دیگر شده است. در طراحی بسته بندی محصولات در کنار علم و فناوری بسته بندی از دانش بازاریابی و هنر گرفیک هم استفاده می‌شود.

حمل و نقل آسان: بسته بندی کمک زیادی به جا به جایی و انتقال راحت محصولات می‌کند. حمل و نقل و در عین حال انبارداری محصولات در بسته بندی های مشخص بسیار راحت تر انجام می‌گیرد.  

ایمنی: همانطور که اشاره شد، اصلی ترین هدف بسته بندی محافظت از کالا است. بسته ها با پوشش حفاظتی مناسب می‌توانند ضامن کیفیت محصول و سلامت آن باشند و از دستبرد به کالا هم جلوگیری کنند. 

صنعت بسته بندی در ایران

صنعت بسته بندی در ایران با وجود گستردگی و اهمیتی که دارد، از هیچ اداره و بخش خاصی در دولت برخوردار نیست که به حقوق آن رسیدگی کند. صنعت بسته بندی در کشور پراکنده است و در جلسات تخصیص بودجه دولت، سهمی برای این بخش در نظر گرفته نمی‌شود.

در عین حال نبود انجمن صنفی بسته بندی هم مزید بر علت شده و مانع دیگری برای پیگیری خواسته های بازیگران این صنعت است. 

همانطور که گفته شد، یکی از چالش‌هایی که صنعت بسته بندی با آن مواجه است، پراکندگی این صنعت است. این مسئله در عین اینکه باعث می‌شود دولت نتواند به مسائل این حوزه به صورت متمرکز بپردازد، بلکه باعث بروز چالش‌هایی در بین خود صنعتگران حوزه بسته بندی هم می‌شود.

به عنوان مثال دغدغه‌های و مسائلی که بخش کارتن با آن روبه‌رو است نه تنها هیچ شباهتی به خواسته‌ها و اهداف بخش پلاستیک ندارد، بلکه گاه حتی در تضاد با آن است. رقیب بودن این بخش‌ها با یکدیگر هم دلیل دیگری شده تا صنعت بسته بندی نتواند به نقطه نظر مشترکی در خودش برسد. 

بنابراین به نظر می‌رسد تنها راه حل ممکن، تشکیل صنف‌هایی با واحد جزء باشند. به این معنی که صنعت بسته بندی کارتن، چاپ بسته بندی، ماشین سازان بسته بندی، جعبه سازان بسته بندی، تولید کنندگان ظروف پلاستیکی و فلزی و شیشه ای و صنعت بسته بندی پلاستیک هر کدام صنف وتشکل مخصوص به خود را داشته باشند. 

ورود و مدیریت در صنعت بسته بندی ایران

با توجه به شرایط حال حاضر کشور و وضعیت اقتصادی کنونی، مدیریت بخش بسته بندی در ایران ممکن نیست. چالش های زیادی پیش روی صنعت بسته بندی است و با اینکه مردم و تولیدگران و کسب و کارهای تولیدی کم و بیش ضرورت و اهمیت آن را درک کرده اند اما هنوز استراتژی مشخص و هدفمندی در خودش ندارد که بتواند مسیر مشخصی برای پیشرفت در نظر بگیرد. 

کارخانه ها و تولیدکننده ها به صورت پراکنده مشغول به کار هستند و افرادی که وارد این صنعت می‌شوند به این صنعت به چشم موج نگاه می‌کنند. در صورتی که اگر دولت با سازندگان و صنعتگران بسته بندی همکاری کند، می‌تواند این صنعت درآمد زا و پررونق را از حالت موج خود درآورد و نظم ببخشد. صنعت بسته بندی صنعت رو به پیشرفتی است و به مرور با گسترش فرهنگ زندگی شهری و تمایل بیشتر مردم به مصرف کالاهای کارخانه ای (چه محصولات غذایی و چه محصولات مصرفی خانگی دیگر) صنعت بسته بندی هم سهم بیشتری در سبد هزینه های خانوار خواهد داشت. 

در ادامه برای آشنایی بیشتر با صنعت بسته بندی ایران تلاش می‌کنیم بخش های مختلف این حوزه اقتصادی را به شکل جزئی تر آن بررسی کنیم:

صنعت بسته بندی کارتن

صنعت بسته بندی کارتن در ایران پراکندگی بسیار زیادی دارد. تولید کارتن ساده و راحت است و حمل و نقل آن هم به مناطق دور به صرفه نیست. بنابراین واحدهای تولیدی کارتن سازی در تمام کشور پراکنده هستند و تا به امروز هیچ نهاد و سازمانی آمار دقیقی از تعداد و مشخصات آنها یا حجم تولیدات‌شان ندارد. با این همه طبق برخی آمارهای غیررسمی بیشتر از ۴ هزار واحد تبدیل ورق کاغذ به کارتن در سطح کشور به صورت پراکنده فعالیت می‌کنند. بسیاری از آنها به جای کاخانه‌های صنعتی، واحدهای تولیدی هستند و گاه در روستاها هم فعالیت دارند.

صنعت بسته بندی نایلون

تولید کیسه های پلاستیکی و صنعت نایلون های بسته بندی بخش دیگری از پراکندگی اقتصاد بسته بندی را در کشور نشان می‌دهد. این صنعت که تولید نایلون، سلفون و بسته های پلاستیکی را به عهده دارد، بسیار رو به پیشرفت و گسترش است و نیاز به آن هر روز بیشتر می‌شود. چرا که مصرف پلاستیک رو به افزایش است و صنایع بیشتری برای بسته بندی محصولات خود پلاستیک را جایگزین کارتن می‌کنند.

هرچند که تعداد تولید کنندگان حوزه بسته بندی پلاستیک از حوزه کارتن کمتر است. چرا که ماشین آلات و دستگاه های بسته بندی مورد استفاده این دستگاه ها گران قیمت است و در نتیجه سرمایه گذاری کمتری هم در این حوزه انجام می‌گیرد. با این همه، میزان نیاز روزافزون به پلاستیک باعث شده تا این صنعت هم در گستردگی و تنوع به پای بخش کارتن برسد. 

صنعت بسته بندی فلز و شیشه

در مقابل بسته بندی کارتن و پلاستیک، صنعت بسته بندی فلز و شیشه تنوع کمتری داشته و واحدهای تولیدی بسیار کمتری دارد. بسته بندی های تولید شده فلزی و شیشه ای همچنین به صورت یکنواخت و یکسان در سطح کشور توزیع نشده‌اند. این مسئله باعث شده تا تولیدگران کالایی که از کارخانه های تولید بسته بندی فلز و شیشه هستند، کالایی تولید نکنند که نیاز به بسته بندی فلزی داشته باشد. این مسئله امکان دارد باعث شود فعالان حوزه بسته بندی های فلزی و شیشه ای مجبور به فروش فله ای تولیدات خود شوند که برای آنها تنها ضرر به همراه دارد. 

صنعت چاپ بسته بندی 

صنعت چاپ بسته بندی در سال های اخیر از اقبال خوبی برخوردار بوده و توانسته خود را به سطح مناسب و قابل قبولی از کیفیت و کمیت برساند. از آنجایی که در سال های اخیر تقاضا برای این دسته از خدمات زیاد شده بود و کسب و کارها سفارش های متنوعی برای چاپ بسته بندی محصولات خود داشتند، واردات دستگاه های چاپ رونق گرفت و حالا به قدری دستگاه چاپ در کشور موجود است که تولید کنندگان به راحتی می‌توانند به صادرات نیز فکر کنند.

اما این حوزه برای بسیاری که به آن به تازگی ورود پیدا کرده اند جدید است و هنوز نیاز بازار و دانش مورد نیاز پیشرفت در این حوزه را کسب نکرده‌اند. بنابراین همان اندازه که صنعت چاپ می‌تواند منجر به درآمدزایی شود، ظرفیتی برای ورشکستگی و خسران زیاد به تولید کنندگان این حوزه را دارد.