فرماندهان صحنه، نسل جدید مدیران حوادث صنعت نفت

ششم مرداد، نشستی مجازی و تحت پروتکل‌های فاصله‌گذاری اجتماعی به‌طور هم‌زمان بین تهران، اهواز و عسلویه برگزار شد که وزیر نفت به‌صورت ویدئوکنفرانس مهمان آن بود و مدیران شرکت‌های ملی مناطق نفت‌خیز جنوب و پارس جنوبی به نیابت از ایشان گواهینامه‌های بین‌المللی صلاحیت حرفه‌ای فرماندهان حوادث صنعت نفت را به فارغ‌التحصیلان این دوره‌ راهبردی اعطا کردند. در این بین چهار نفر از کارشناسان ایمنی مناطق نفت‌خیز جنوب و پنج نفر از منطقه ویژه پتروشیمی ماهشهر گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای خود را به نیابت از وزیر محترم نفت از دست مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب گرفتند.

سخنان بیژن زنگنه، وزیر نفت و احمد محمدی، مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب در مورد اهمیت اچ‌اس‌یی (بهداشت، ایمنی و محیط زیست) و آموزش سایر نیروهای سازمان در راستای ارتقای سطح ایمنی سرمایه‌های انسانی و تأسیسات فرآیندی که در چند خبر منتشر شد، به‌خوبی گویای فرآیند آموزش و اعطای این گواهینامه‌ها و اهمیت آموزش و انتقال تجربه‌های مرتبط با مدیریت شرایط اضطراری بود. اما آنچه در این گزارش مورد کنکاش قرار می‌گیرد، تصمیم مهم و سازنده‌ای است که موجبات تربیت نیروهایی کارآمد تحت عنوان «فرماندهان صحنه» را برای صنعت نفت کشور فراهم آورد.

داستان تربیت فرماندهان صحنه، حاصل تجربه‌ها و درس‌هایی است که در ۱۰ سال گذشته از خلال حوادث صنعتی نفت به‌دست آمده است. پس از حادثه آتش‌سوزی پتروشیمی بوعلی در سال ۱۳۹۵ و عملیات مهار فوران چاه ۱۴۷ رگ سفید، مدیران ارشد و کارشناسان حوزه ایمنی نفت با بازخوانی گزارش‌های تحلیلی حادثه دریافتند که سرعت عمل در تصمیم‌گیری، هماهنگی در اجرا و فرمان‌پذیری در تمامی مراحل عمل، اصلی‌ترین نقش را در کنترل سریع حادثه و جلوگیری از گسترش عوارض و بروز خسارات بعضاً جبران‌ناپذیر دارد.

تصمیم اصولی وزیر نفت و صدور دستور تربیت فرماندهان صحنه، روزآمدسازی سازمان ایمنی و ایجاد وحدت رویه در عملیات مقابله و مهار آتش را در برنامه‌های اچ‌اس‌یی این وزارتخانه قرار داد، به نحوی که در هشتادونهمین جلسه شورای معاونت صنعت نفت و ۲ هزار و پنجاهمین جلسه هیئت مدیره شرکت ملی نفت در سال ۹۶ مصوب و مقرر شد نیروهای زبده ایمنی با هدف عهده‌داری فرماندهی صحنه، با حضور در دوره تخصصی ویژه، با مدرن‌ترین تکنیک‌ها، روش‌ها و استانداردهای بین‌المللی مواجهه با مدیریت حوادث آشنا شوند و آموزش‌ها و آزمون‌های لازم را بگذرانند. فرآیند انتخاب از یک فراخوان کلی برای تمامی رؤسا و کارشناسان ایمنی آتش‌نشانی وزارت نفت با شرایط سمت سازمانی مرتبط و سن کمتر از ۵۰ سال آغاز شد؛ ۳۵۰ نفر کاندیدای این دوره‌ها شدند که از آن میان ۲۲۸ نفر امکان حضور در آزمون ورودی طرح را پیدا کردند. برای گزینش نیروها، مصاحبه و آزمونی در دو مرحله برنامه‌ریزی شده بود: مرحله اول، آزمون فنی، رایانه، زبان انگلیسی، روان‌شناسی و هوش بود که به‌مدت دو روز برگزار شد و پس از انجام غربالگری، ۱۱۰ نفر انتخاب شدند. در مرحله بعد، آزمون‌ها در سطح بالاتری شامل آزمون‌های رودررو افزون بر مصاحبه‌هایی با محورهای مختلف اعم از ارزیابی ریسک، فرماندهی صحنه، موارد تخصصی ایمنی/ آتش‌نشانی و تست‌های پیچیده روان‌شناسی برگزار شد. یک شرکت خصوصی آزمونگر، آزمون‌های شبیه‌سازی را برگزار کرد و چهار داور نیز بر این فرآیند نظارت می‌کردند. سرانجام از این مرحله نیز ۴۵ نفر به‌عنوان فرماندهان آینده‌ صحنه انتخاب و برای گذراندن دوره‌های تخصصی به خارج از کشور اعزام شدند. آزمون و مصاحبه‌های بالا تحت نظارت مرکز توسعه مدیریت صنعت نفت و اداره کل اچ‌اس‌یی وزارت نفت انجام و محل برگزاری دوره‌ها کشور فرانسه بود.

شرکت GESIP فرانسه، یک شرکت بین‌المللی فرانسوی، آموزش ۴۵ نفر را به‌عهده گرفت. این مجموعه، سابقه درخشان آموزش آتش‌نشانی به غول‌های نفتی اروپا مثل توتال را در پرونده دارد. آموزش‌های فنی، اقدام پشت میزی، کار گروهی، تببین چارت فرماندهی صحنه و سایر آموزش‌ها به‌صورت فشرده توسط مدرسان این مجموعه ارائه شد. آزمون‌های بازخوردگیری نیز برای امتیازدهی برگزار شد. در مرحله پایانی، آموزش‌های تخصصی عملی در دستور کار قرار گرفت. سناریوهای مختلفی از جمله نشت گاز سمی علاوه بر آتش‌سوزی مخازن، مخازن تحت فشار، محوطه‌های عملیاتی، خطوط و تأسیسات تحت فشار و فوران چاه اجرا می‌شد و هر یک از کارشناسان نقش‌های متفاوتی اعم از فرمانده صحنه، مدیر بحران یا آتش‌نشان را برعهده می‌گرفتند. بخش دیگری از آموزش، شبیه‌سازی بود که در آن کارشناسان با نرم افزار شبیه‌ساز به راهکاریابی می‌پرداختند.

آموزش‌ها به‌صورت روزانه مورد پایش و آزمون‌ قرار می‌گرفت. دو گروه این وظیفه را برعهده داشتند: گروه اول، کارشناسان GESIP و گروه دوم، کارکنانی از صنعت نفت بودند که فرآیند آموزش را براساس شرایط بومی صنعت نفت ایران نظارت و ارزیابی می‌کردند. به گفته شرکت‌کنندگان، آموزش انجام کار تیمی و گروهی، کار با شبیه‌سازها، پیاده‌سازی سناریوها، روش کنترل سناریو، آشنایی با روش‌های نوین کار در اتاق مدیریت بحران و ارتباط با رسانه‌ها در شرایط خاص، مهم‌ترین مهارت‌های ارائه‌شده در این دوره بوده است.

یک نکته اینکه به باور برخی فارغ‌التحصیلان این دوره‌ها، شناسایی، آشنایی و تهیه فهرستی از همکاران باتجربه و متخصص صنعت نفت بسیار حائز اهمیت است، چراکه این افراد می‌توانند در شرایط خاص، تجارب و توانمندی‌های خود را به اشتراک بگذارند و به‌عنوان اتاق فکر و مشاوران و حتی نیروهای خط اول عمل کنند. نکته‌ دیگر اینکه قرار است یک نظام واکنش سریع در شرایط اضطراری به‌صورت نرم‌افزاری و سخت‌افزاری در مجموعه وزارت نفت پیاده‌سازی شود که کلیت آن در قالب نمودار جدیدی تحت عنوان مدیریت شرایط اضطراری طراحی خواهد شد که اساس آن بر فعالیت سه گروه استوار است: ۱- گروه مدیریت بحران، ۲- فرماندهی صحنه، ۳- آتش نشان/ امدادگر.

این تصمیم‌های کلان و آن فرآیند کاملا روزآمد و حرفه‌ای آموزش ۴۵ نفر از کارکنان صنعت نفت، مؤلفه‌هایی چون هماهنگی سریع و بهنگام کارگروه‌ها، توان تصمیم‌سازی در کوتاه‌ترین زمان، حفظ آرامش در زمان بروز حادثه و اتخاذ تدابیر متوالی براساس پروتکل‌های بین‌المللی و ایمن را در بدنه‌ ایمنی صنعت نفت پررنگ‌تر می‌سازد و این یعنی می‌توان اطمینان حاصل کرد که در صورت بروز حوادث اجتناب‌ناپذیر در گستره‌ صنعت نفت و سایر سازمان‌ها، آتش‌سوزی‌ها در کوتاه‌ترین زمان و با کمترین زیان مهار شود.