چرا اقتصاد ایران هرگز ونزوئلایی نمی‌شود؟

چند سال پیش بحث ونزوئلایی شدن اقتصاد ایران مطرح بود که با فروکش کردن تورم این موضوع تا اندازه‌ای به دست فراموشی سپرده‌شد. اخیرا به دلیل برخی مشکلات اقتصادی در کشور از قبیل افزایش قیمت‌ها و کاهش ارزش پول ملی، بار دیگر زمزمه‌هایی از خطر ونزوئلایی شدن اقتصاد ایران از گوشه وکنار به گوش می‌رسد.

برخی اصرار دارند که اقتصاد ایران امکان حرکت به سمت ونزوئلایی شدن را دارد و این خطر در کمین کشور است. در مقابل بسیاری از کارشناسان نیز معتقدند ظرفیت‌های کشور مانع بزرگی است که از ونزوئلایی شدن اقتصاد جلوگیری می‌کند و باید با استفاده از ظرفیت‌ها هر احتمالی را از بین ببریم.

اما اینکه دلایل شکل‌گیری فرضیه هم‌سویی اقتصاد ایران با ونزوئلا چیست، جای بحث و بررسی دارد که «حیدر مستخدمین‌حسینی» کارشناس اقتصادی تا حدی به آن پاسخ داده و معتقد است: اقتصاد ایران و ونزوئلا در بطن و کیفیت کاملا متفاوت از یکدیگر هستند و تنها نقطه مشترک آنها وجود صنعت نفت بوده که حتی در این زمینه نیز صنعت نفت ایران قابل مقایسه با ونزوئلا نیست. احتمال ونزوئلایی شدن اقتصاد در حالی مطرح می‌شود که ایران در حوزه کشاورزی، صنعت، فعالیت‌ها در بخش بازرگانی و خدمات، نیروی کار، صنایع مصرف، صنایع سرمایه‌ای و… اصلا قابل مقایسه با این کشور نیست.

از نگاه وی مسئله‌ای که فرضیه هم‌سویی با ونزوئلا را پررنگ می‌کند مسئله نقدینگی در کشور است. اکنون ۹۰ درصد نقدینگی در دست افراد محدودی بوده و این نشان می‌دهد که نقدینگی به روش صحیحی توزیع نشده‌است. گروهی که نقدینگی را در دست دارند در بازارهای مختلف حضور پیدا می‌کنند و با فعالیت‌شان ریتم بازارها را به هم می‌زنند.

ناظران بر این باورند که در کنار نقدینگی، نفت‌خیز بودن ایران و ونزوئلا، تحریم‌های امریکا و آثار آن در ساختار اقتصادی دو کشور این انگاره را پررنگ‌تر کرده‌است. ضمن اینکه روابط سیاسی نزدیک تهران- کاراکاس همچون سوخت‌رسانی با کشتی از ایران به ونزوئلا در هفته‌های اخیر بخاطر تهدیدات آمریکا، بسترساز مقایسه این دو کشور شده‌است.

از جمله مسائلی که بسترساز همسنجی ایران با ونزوئلا شده‌، عبور بازدهی بورس ایران از بازدهی ونزوئلا است. با ثبت رشد ۳۶۵ درصدی شاخص کل بورس تهران از ابتدای سال ۲۰۲۰ میلادی تاکنون، خاطره رشد سریع قیمت سهام در بورس ونزوئلا تداعی شد.

شاخص بورس‌های زیمبابوه،‌ ایران و ونزوئلا به ترتیب رتبه‌های اول تا سوم جدول بازده بازارهای سهام جهان را کسب کرده‌اند و شاخص بورس کاراکاس به‌عنوان اصلی‌ترین بازار مالی ونزوئلا سال ۲۰۲۰ را با عدد ۹۰ هزار و ۲۲۴ آغاز کرد و تا روز ۷ ژوئن ۲۷۰ درصد رشد کرد که بازدهی شاخص کل بورس تهران در همین مدت ۳۲۵ درصد بوده‌است. بنابراین حتی بازده اسمی شاخص کل بورس تهران از کاراکاس که اقتصاد آن متاثر از سطوح تورمی بسیار بالاست هم پیشی گرفته‌است.

ناظران معتقدند به دلیل شرایط ژئوپلیتیک، برخورداری از منابع طبیعی، میزان اثرگذاری و قدرت منطقه‌ای وهمچنین ساختار اقتصادی متفاوت این دو کشور، همسنجی آنها با یکدیگر علمی و صحیح نیست. بنابراین شاید افزایش نرخ ارز و قیمت برخی از کالاها در کشور شباهت‌هایی با وضعیت اقتصادی ونزوئلا داشته‌باشد اما از جهات بیشتری تفاوت‌های قابل توجهی بین دو کشور در میان است.

از نگاه این طیف، رشد متوسط نقدینگی ماهانه ۲ درصدی ایران قابل قیاس با رشد متوسط ۶٠ درصدی ونزوئلا نیست. از سوی دیگر اقتصاد ایران اکنون برخوردار از درآمد صادراتی چند ۱۰ میلیارد دلاری است که اقتصاد ونزوئلا فاقد این درآمدها است. همچنین نسبت متغیرهای پولی تورم‌زا مانند پایه پولی، کسری بودجه دولت و حتی بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی نسبت به «تولید ناخالص داخلی» (GDP) در ایران بسیار بالاتر از ونزوئلا است و این عامل نقش ضربه‌گیر تورمی دارد.

«بدهی خارجی» مهمترین فاکتور دیگری است که سرنوشت ایران را از ونزوئلا جدا می‌کند. «یاسر شریعت» تحلیل‌گر بازار معتقد است: «ایران بدهی خارجی قابل توجهی ندارد. به همین خاطر ابرتورمی که در ونزوئلا رخ داد هیچ وقت در ایران اتفاق نمی‌افتد. دولت ایران درآمد ارزی دارد اما هزینه‌هایش به ریال است و این رقم همواره بر پایه یک نرخی از دلار به تعادل می‌رسد.»

بر پایه این گزارش، تازه‌ترین برآوردها بدهی خارجی ونزوئلا را بین ۱۱۰ تا ۱۶۰ میلیارد دلار اعلام کرده‌اند. این در حالی است که جدیدترین گزارش بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد که بدهی خارجی این کشور ۹ میلیارد و ۳۱ میلیون دلار است.

در مجموع با توجه به آنچه اشاره شد، هر چند ونزوئلایی شدن ایران بار دیگر مغرضانه یا بدون غرض به مساله مورد بحث در کشور تبدیل شده اما وزنه‌ای که این همسنجی را رد می‌کند، بسیار سنگین‌تر از وزنه‌ای است که آن را تایید می‌کند.