لحظه ای حساس برای تصمیم گیری؛ ایران از برجام خارج می شود یا NPT

رابطه ایران و اروپا بعد از قطعنامه شورای حکام علیه ایران و حمایت تروئیکای اروپا(فرانسه، انگلیس و آلمان) از آن به هم ریخته است. حالا ایران با شرایط خاص و سختی مواجه است و این سختی بر دوش تیم دیپلماسی ایران بیشتر از سایر بخش ها حس می‌شود. برجام به عنوان بزرگترین دستاورد دولت روحانی در خطر نابودی قرار گرفته و شرایط سیاسی داخل و به خصوص ترکیب جدید مجلس شورای اسلامی هم به نفع دولت نیست.

در این بحبوحه، ممکن است شورای حکام گزارش خود را به شورای امنیت برده و آن را تبدیل به قطعنامه شورای امنیت بکنند. با توجه به شرایط داخلی و به خصوص افزایش اختلاف ایران و تروئیکا این امر بیش از پیش محتمل است. اما پرسش این است: واکنش ایران به این اقدام چه خواهد بود؟

لغو اجرای پروتکل الحاقی به چه معنا است؟

روزنامه ایران مدتی پیش گزارشی نوشت و در آن دو واکنش محتمل ایران را به شورای حکام، آژانس و احتمالا شورای امنیت سازمان ملل بررسی کرد. این دو واکنش شامل لغو اجرای پروتکل الحاقی و خروج از NPT است. اگر نگاهی به تاریخ ارتباطات ایران و آژانس داشته باشیم متوجه می‌شویم که گزینه اول محتمل تر و کم خطرتر است.

ابتدا بیایید نگاهی به پروتکل الحاقی داشته باشیم.  ابتدا در مهرماه ۱۳۸۲ و در جریان حضور همزمان وزاری امور خارجه بریتانیا، فرانسه و آلمان در تهران بود که تیم مذاکره‌کننده ایران به سرپرستی حسن روحانی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی، در اقدامی که هدف آن “اعتمادسازی” با کشورهای اروپایی بود، تصمیم گرفت “به طور داوطلبانه” پروتکل الحاقی را امضا و اجرا کند. ایران پس از اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی، فعالیت های مربوط به غنی سازی اورانیوم را به حالت تعلیق درآورد و به بازرسان آژانس اجازه داد تا به صورت سرزده از مراکز اتمی و در برخی موارد از مراکز نظامی بازدید کنند.

طبق مفاد پروتکل الحاقی، کشورهای عضو آژانس موظف هستند اطلاعات بیشتری در خصوص فعالیت‌های هسته‌ای و هرگونه فعالیت مرتبط با آن از جمله اطلاعات تحقیق و توسعه برنامه هسته‌ای، تولید اورانیوم و توریوم و هرگونه واردات و صادرات مرتبط با برنامه هسته‌ای، به آژانس ارائه کنند. پروتکل الحاقی به بازرسان آژانس دسترسی وسیع‌تری در بازرسی‌های خود خواهد داد. براین اساس، بازرسان آژانس حق دارند در بازدید‌های سرزده، ۲ ساعت پیش از زمان بازدید، به کشور مقصد اطلاع دهند و براساس مفاد پروتکل، آن کشور نیز متعهد است مقدمات اداری سفر بازرسان – از جمله صدور روادید و تمدید آن- و دسترسی به محل مورد نظر را فراهم کند. بازرسان آژانس می‌توانند علاوه بر نمونه‌برداری از مناطق مورد بازرسی، تجهیزات مانیتورینگ (نظارت) برای کشف فعالیت‌های احتمالی خارج از چارچوب را نصب کنند.

ایران بعد از انعقاد برجام هم به صورت داوطلبانه تعهد داد که به اجرای پروتکل الحاقی متعهد بماند. با این حال، به نظر می‌رسد لغو اجرای این پروتکل می‌تواند شرایط هسته ای را تا حدی تغییر دهد. به این شکل که در عین دفاعی بودن مانع از بسته شدن تمام راهها می‌شود. ایران در صورت لغو تعهد خود نسبت به پروتکل الحاقی آژانس را مجبور می‌کند که مجددا پای میز مذاکره بنشیند. طبق تحلیل روزنامه ایران، این گفت‌وگو می‌تواند منجر به نوعی موافقتنامه‏‌ جدید شود که  طبق آن، آژانس می‌تواند از مراکز مورد درخواست خود بازدید کند مشروط به اینکه از یک سو این اقدام به معنای تأیید اسناد جاسوسی اسرائیل نباشد و از سوی دیگر به سایر اسناد ادعایی علیه ایران تسری پیدا نکند تا مقام‌های آژانس با اتکا به آن اسناد، بار دیگر درخواست بازرسی از مراکز دیگر را داشته باشند.

نباید فراموش کرد که ایران و آژانس پیشتر سابقه همکاری‌هایی این چنین را از سر گذرانده و رسیدن به مدالیته‌ای را در دستور کار قرار داده بودند که در سال ۱۳۹۴ و کمی بعد از حاصل شدن توافق هسته‌ای، موضوعاتی همچون اسناد ادعایی پیرامون «پارچین» را حل و فصل کرد.

شرایط سیاسی آمریکا؛ تدبیر ایران پیش از نبرد ترامپ و بایدن

به نظر می‌رسد که برداشته شدن این گام(لغو تعهد نسبت به پروتکل الحاقی) می‌تواند در جهت منافع سیاست خارجی کوتاه مدت ایران هم باشد. همانطور که مشخص شده، در پشت پرده این همه فشار علیه ایران ایالات متحده قرار دارد(اینجا بخوانید). دونالد ترامپ که حالا بیش از گذشته نگران انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر است، به صرافت افتاده تا از طریق یک توافقنامه خارجی بزرگ با ایران برگی برنده داشته باشد. او ناقض برجام بوده و حالا پس از چند سال با دست خالی باید در مقابل نیش و کنایه های جو بایدن دموکرات و مدافع برجام قرار بگیرد. از طرفی غرور خاص او مانع بازگشتش به برجام می‌شود. در این شرایط مجبور کردن ایران به بازگشت به میز مذاکره بهترین راه است.

آمریکای ترامپ این بار سیاستی جدید را به کار گرفته است(اینجا بخوانید). تیم دیپلماسی جمهوری خواهان تصمیم گرفته که به آژانس اتمی و شورای امنیت سازمان ملل فشار بیاورد تا از این طریق، حمایت اروپایی ها از برجام برداشته شده و ایران مجبور به ترک برجام شود. به این صورت شرایط برای مذاکره فراهم شده و او می تواند امیدوار باشد پیش از آغاز ماراتن انتخابات، توافقی جدید را با ایران آغاز کند.

اظهارات جدید رئیس جمهور آمریکا به خوبی گویای این موضوع و موید آن است. ترامپ بارها از ایران خواسته که تا قبل از انتخابات پای میز مذاکره بنشیند با این حال، ایران هرگز موافقت نکرده و آن را منوط به بازگشت به برجام دانسته است.

با وجود این، به نظر می‌رسد فشار از بالای ترامپ به ایران با سیاست احتمالی ایران موافق باشد. هر چقدر که ایران بتواند بازی جدید آژانس و سازمان ملل را کش بدهد بهتر است. خروج از برجام یا NPT  می‌تواند تنها نخ ارتباطی ما را قطع کند اما سایر گزینه ها بدین صورت نیستند. حتی اگر نسبت به نظرسنجی های اخیر در آمریکا خوشبین نباشیم باز باید احتمال رای نیاوردن ترامپ را در نظر بگیریم. حالا فرض کنید که بایدن به جای ترامپ به کاخ سفید وارد شده است. او بارها اعلام کرده که آمریکا را به برجام باز می‌گرداند. اما اگر ایران پیش از انتخابات از این کالبد بی روح خارج شود، بعید است بایدن از این فرصت استفاده نکرده و باز اصرار به بازگشت به برجام کند.

به همین دلیل، تامل و صبر استراتژیک ایران در شرایط فعلی می‌تواند عاقلانه تر باشد. اگر فرض کنیم که ایران دو گزینه لغو پروتکل الحاقی و خروج از NPT را در دست بررسی داشته باشد، گزینه اول معقول تر و مدبرانه تر است چرا که می‌تواند در عین حفظ عزت ملی، زمان را هم به نفع ما تغییر دهد.

منبع خبر:خبر فوری،