حرکت صنعت نفت در مسیر بهره‎ وری

در قرن حاضر، آنچه بیش از هر چیز حضور خود را آشکار می‌کند، مفهوم واژگان «خلاقیت، نوآوری، تغییر، کارایی، اثربخشی و بهره‌وری» در همه زمینه‌های دانش است.

بدون شک در میان شاخه‌های مختلف علوم، دانش سازمان و مدیریت نه‌تنها از این تغییرات مصون نبوده، بلکه در معرض تغییرات بنیادین است.

در جهان رقابتی امروز که بهره‌وری در همه زمینه‌ها رکن اصلی تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری است، تنها سازمان‌هایی می‌توانند در این دنیای پرتلاطم باقی بمانند که به بهترین وجه از منابع خود استفاده کنند و بیشترین بهره‌وری را داشته باشند.

در همین راستا، افزایش رقابت جهانی، سازمان‌ها را مجبور می‌کند از منابع موجود استفاده بهینه و کارا کنند و عملکرد سازمانی خود را بهبود بخشند. آنچه در سازمان‌ها مزیت رقابتی ایجاد می‌کند، بهره‌وری به معنای به‌کارگیری و ترکیب مؤثر منابع موجود در سازمان است. افزایش بهره‌وری به‌عنوان یک ضرورت اساسی برای ارتقای استانداردهای زندگی بهتر، اهمیت پیدا می‌کند. بهره‌وری عبارت است از استفاده مطلوب، مؤثر و بهینه از مجموعه امکانات، ظرفیت‌ها، سرمایه‌ها، منابع، فرصت‌ها و…  در قرآن کریم نیز آیه‌های بسیاری درباره لزوم استفاده درست از فرصت عمر و منابع طبیعی وجود دارد و از این آیات چنین برمی‌آید که ایمان، آگاهی، توانایی نیروی انسانی و حاکم شدن اصولی مانند عقل، عدل، عمل صالح و انگیزه‌های درونی، بهره‌وری را افزایش خواهد داد.

کیفیت زندگی افراد، رفاه و سلامت هر جامعه با بهره‌وری رابطه مستقیم دارد. بهره‌وری در جامعه، سطح زندگی مردم را بدون بالا بردن هزینه‌ها، افزایش می‌دهد؛ بهره‌وری، انجام درستِ کارهای درست است. هدف از بهره‌وری، دستیابی به مقاصدی است که نیازهای مادی و معنوی انسان را میسر می‌سازد.

پیشینه بهره‌وری به دورانی بسیار کهن باز می‌گردد؛ به‌گونه‌ای که با انسان، استعدادها و توانایی‌های او گره خورده است. از زمان صنعتی شدن دنیا و پیدایش شرکت‌های تولیدی و خدماتی بزرگ، همیشه ارتقای کیفیت و بالندگی، یکی از اهداف سازمان‌ها به شمار رفته و مستمراً در حال بهبود و توسعه است. در قرن هجدهم میلادی برای نخستین بار واژه بهره‌وری مطرح و پس از آن، سازمان‌ها و جنبش‌های مستقل در زمینه آن به مطالعه و پژوهش پرداختند. در اروپا، آژانس بهره‌وری اروپا (EPA)  و متعاقب آن در سال ۱۹۶۱ سازمان بهره وری آسیایی (APO) در آسیا تشکیل شد.

با توجه به اهمیت و جایگاه مهم بهره‌وری، کشور ایران از دهه ۴۰ شمسی (۱۳۴۴) عضو سازمان بهره‌وری آسیایی (APO) شد. همچنین جمهوری اسلامی ایران در انطباق با اهداف برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور و به‌منظور بالا بردن سطح رفاه عمومی جامعه، در سال ۱۳۷۲ سازمان ملی بهره‌وری ایران را تأسیس کرد و از همان زمان «اول خرداد به عنوان روز بهره‌وری» تعیین شد. در این زمینه، برنامه جامع بهره‌وری کشور توسط هیئت محترم وقت وزیران در سال ۱۳۹۴ تصویب و برای اجرای چرخه مدیریت بهره‌وری طی برنامه اجرایی بهره‌وری در برنامه ششم توسعه (۱۴۰۰-۱۳۹۶)، ۱۰ گام عملیاتی تعریف شد.

تغییر و تحولات چند دهه صنعت، ورود به عرصه جدید یا عصر فراصنعتی، حاصل پیدایش سیستم‌های مدیریت مختلف در سازمان‌هاست. ارتقای بهره‌وری در صنعت موجب افزایش توان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، محیط زیست و تکنولوژی در سطح ملی، منطقه و جهان خواهد شد، از این رو صنعت نفت به‌عنوان پیشران عوامل توسعه در کشور همواره یکی از اعضای کلیدی سازمان‌های نو از جمله سازمان ملی بهره‌وری ایران است. به همین منظور در انطباق با برنامه جامع بهره‌وری کشور، «آیین‌نامه نظام مدیریت بهره‌وری صنعت نفت»، پس از تهیه و تدوین در «مدیریت‌های مهندسی ساختار شرکت‌های اصلی» و «اداره کل تشکیلات، روش‌ها و تعالی سازمانی معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی وزارت نفت»، در فروردین ماه ۱۳۹۷ توسط مقام عالی وزارت ابلاغ شد. در مسیر استقرار چرخه مدیریت بهره‌وری، تاکنون اقدام‌هایی اساسی در صنعت نفت صورت پذیرفته و بر اساس گزارش‌های ارائه شده از سوی سازمان ملی بهره‌وری ایران، وزارت نفت در بین دستگاه‌های اجرایی پیشروست.

با توجه به موارد مطروحه، بدیهی است در بین عوامل اصلی بهره‌وری همچون مدیریت، منابع مالی، تکنولوژی، انرژی و نیروی انسانی، ارزشمندترین عامل در رشد بهره‌وری و تحقق دستاوردهای مورد انتظار، نیروی انسانی با به عبارتی سرمایه انسانی بوده که نقش تأثیرگذار آن در دیگر عوامل غیرقابل انکار است.