آزادسازی سهام عدالت، روش مستقیم یا روش غیرمستقیم؟

طرح سهام عدالت، از جمله معدود طرح‌هایی است که بیش از نیمی از جمعیت کل کشور با آن در ارتباط هستند. مشمولان این طرح شامل شش دهک پایین درآمدی جامعه هستند و جمعیتی حدود ۵۰ میلیون نفر را شامل می‌شوند. در این طرح در سال ۱۳۸۵، سهام ۳۶ شرکت پذیرفته شده در بورس و ۱۳ شرکت غیربورسی به شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی واگذار شد و برگه سهام ده میلیون ریالی در اختیار مشمولان طرح قرار گرفت. مقرر شد تا پایان نیمه اول سال ۱۳۹۵ این سهام آزاد‌سازی شود و سازمان خصوصی‌سازی، سود نقدی این شرکت‌ها را وصول و به میزان قابل‌تخصیص به هر فرد، نسبت به پرداخت سود نقدی به مشمولان طرح اقدام کند.

در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۹، پیرو دستور مقام معظم رهبری، مقرر شد زمینه‌های آزادسازی سهام عدالت هرچه سریع‌تر فراهم شود و از این‌رو، سازمان خصوصی‌سازی امکان انتخاب روش مستقیم را در اختیار مشمولان قرار داد و اگر مشمولان این روش را انتخاب نکنند، روش غیرمستقیم به شکل پیش‌فرض به عنوان روش مدنظر آنها در نظر گرفته خواهد شد. اما چه تفاوتی بین این دو روش وجود دارد؟ در روش سهامداری مستقیم، فرد باید در سامانه سجام ثبت‌نام کند و بعد از مهلت مقرر، سهام ۳۶ شرکت بورسی موجود در سبد سهام عدالت در کد معاملاتی وی قرار می‌گیرد و می‌تواند در فواصل زمانی تعیین‌شده توسط سازمان خصوصی‌سازی، اقدام به فروش سهام خود در بورس اوراق بهادار کند. سهام ۱۳ شرکت غیربورسی تخصیص‌یافته به هر فرد در این روش، همچنان تحت مدیریت شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی باقی می‌ماند و بعد از پذیرش این شرکت‌ها در بورس، سهام آنها قابل معامله خواهد بود. در روش غیرمستقیم، اختیار مدیریت سهام ۳۶ شرکت بورسی و ۱۳ شرکت غیربورسی، به شکل کامل در اختیار شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی می‌ماند و این سرمایه‌گذاری‌ها به‌تدریج در بورس عرضه خواهند شد و فرد مشمول سهامدار این شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی خواهد شد. به این ترتیب در آینده و از محل فروش سهام این شرکت‌ها می‌تواند مالکیت خود در سهام عدالت را واگذار کند. اما در خصوص مزایا و معایب روش سهامداری مستقیم نکاتی به شرح زیر به ذهن می‌رسد:

مزایای سهامداری مستقیم

۱- کسب منافع از رشد‌های اقتصادی: با رشد اقتصادی، سود شرکت‌ها نیز رشد می‌کند.  این بدان دلیل است که رشد اقتصادی باعث افزایش مشاغل، افزایش درآمد و افزایش فروش می‌شود.

۲- یکی از بهترین روش‌ها برای آسیب‌ندیدن از تورم: از نظر تاریخی، بازدهی سالانه بورس‌های اوراق بهادار بالاتر از میانگین نرخ‌های تورم است. این پدیده هم در کشور ما و هم در سایر کشورها، اعم از توسعه‌یافته یا در حال توسعه مشاهده می‌شود.

۳- خرید ساده: خرید سهام شرکت‌ها ساده است، این کار از طریق کارگزاری، مشاوران مالی یا به شکل برخط ممکن است.

۴- کسب سود به دو طریق: یکی از طریق اختلاف بین قیمت‌های خرید و فروش و دیگری از طریق دریافت سودهای نقدی.

۵- سادگی فرآیند فروش: بازار سرمایه در مقایسه با اکثر بازارهای موازی، نقدشوندگی بهتری دارد، به این معنی که با کمترین هزینه و در کمترین زمان می‌توان سهام را فروخت.

با این وجود، روش سهامداری مستقیم معایبی نیز به شرح زیر دارد:

۱- ریسک: اگر شرکت عملکرد ضعیفی داشته باشد، سرمایه‌گذاران فروشنده می‌شوند و قیمت‌های سهام کاهش می‌یابد.

۲- سهامداران آخرین دریافت‌کنندگان منافع هستند: بدهی‌های شرکت‌ها زودتر از حقوق صاحبان سهام عادی پرداخت می‌شود، به تعبیر دیگر در زمان ورشکستگی، اولویت پرداخت با طلبکاران شرکت است.

۳- زمان: باید نسبت به شرکت تحقیق کنید و حداقل دانش مالی مطالعه صورت‌های مالی و سایر افشاهای شرکت و نیز اخبارمربوط به شرکت و وضعیت کلی اقتصاد را داشته باشید که این امر می‌تواند زمان‌بر و هزینه‌بر باشد.

۴- نوسانات احساسی: بالا و پایین شدن سهام به شکل لحظه‌ای رخ می‌دهد. افراد تمایل دارند تا پایین بخرند و بالا بفروشند و این نوسانات می‌تواند آزاردهنده باشد.

۵- رقابت حرفه‌ای: سرمایه‌گذاران نهادی و معامله‌گران حرفه‌ای زمان و دانش بیشتری برای سرمایه‌گذاری دارند. آنها ابزارهای پیچیده معامله‌گری، مدل‌های مالی و سیستم‌های رایانه‌ای را در دسترس خود دارند. این ابزارها در اختیار سرمایه‌گذاران انفرادی قرار ندارد.

اما تمام مسائل در این مزایا و معایب خلاصه نمی‌شود. نکته دیگری که باید در نظر گرفته شود، وجود ۱۳ شرکت غیربورسی در سبد سهام واگذار شده به مشمولان است. این شرکت‌ها به‌رغم گذر بیش از ۱۳ سال از واگذاری سهام عدالت، همچنان به قیمت‌های سال ۱۳۸۵ قیمت‌گذاری می‌شوند و متناسب با رشد ۳۶ شرکت بورسی موجود در سبد سهام عدالت رشد نکرده‌اند. با در نظر گرفتن اینکه تعدادی از این شرکت‌ها در مسیر عرضه اولیه به بازار سرمایه قرار دارند و کشف قیمت آنها در سال‌های آتی رخ خواهد داد و با این کشف قیمت، جهش عمده‌ای در قیمت‌گذاری آنها رخ می‌دهد و در صورت انتخاب روش سهامداری غیرمستقیم، مدیریت این دارایی‌ها در اختیار سرمایه‌گذاری‌های استانی باقی می‌ماند. با توجه به عملکرد این شرکت‌ها در ۲۰برابر کردن ارزش سبد سهام عدالت، این گزینه نیز بسیار مطلوب است. دلیل دیگر این است که خیلی از مشمولان سهام عدالت، افرادی هستند که آموزش کافی نسبت به این مسائل دریافت نکرده‌اند و البته ترکیب سنی افراد مشمول، ممکن است توانایی مدیریت حساب معاملاتی آنلاین کارگزاری‌ها را نداشته باشند و بهتر است گزینه سرمایه‌گذاری غیرمستقیم را انتخاب نکنند. برای سایر افرادی که اطلاعات کافی دارند و می‌توانند شخصا به خرید و فروش سهام مبادرت کنند، روش آزادسازی مستقیم می‌تواند گزینه مناسبی باشد.