۲۰ اردیبهشت؛ سالروز کشف نفت در خزر

امروزه فعالیت مراکز علمی و تخصصی و ظهور روش‌های مختلف در عرصه اکتشاف و تولید سهمی بسزا در حوزه بهره‌برداری از منابع نفتی دارد، به‌گونه‌ای که در سال‌های اخیر مراکز دانش‌بنیان و علمی در تولید ابزارها و فناوری‌های ویژه و همچنین نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای مرتبط با توسعه و تولید نفت در رقابتی سخت با یکدیگر هستند و با فراگیری علوم جدید، توسعه بیش از پیش خود را در زمینه کشف منابع خدادادی استمرار بخشیده و در این عرصه، وجود منابع هیدروکربوری در آب‌های عمیق بسیار مورد توجه کاوشگران نفتی جهان قرار گرفته است.

موضوع آب‌های عمیق (Deep Waters) موضوعی نوپاست که از حدود ۴۰ سال گذشته در اخبار، کتاب‌های و مجله‌های تخصصی نفت و گاز جهان به چشم می‌خورد و کارشناسان تعاریف متفاوتی را از آب‌های عمیق ارائه داده‌اند، اما آنچه مشهود و مورد اجماع است، فعالیت‌های مربوط به نفت و گاز در آب‌های با عمق کمتر از ۳۰۰ متر را فعالیت در آب کم‌عمق (Shallow Water)، ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ متر را فعالیت در آب عمیق (deep water)  و بالاتر از ۱۵۰۰ متر را آب‌های فوق عمیق (Ultra Deep Water) می‌نامند.

با وجود جوان بودن موضوع تولید نفت از منابع هیدروکربوری آب‌های عمیق و با توجه به پیشرفت دانش و فناوری‌های این حوزه، طبق آمارهای اعلام‌شده در سال ۲۰۱۵ میلادی حداقل سهم ۱۱ درصدی از تولید کل منابع هیدروکربوری در جهان از این منابع بوده است.

نوسانات اقتصادی، کشف شیل‌های نفتی و گازی، بالا بودن هزینه و ریسک‌های عملیاتی و کمتر بودن تجربه سرمایه انسانی نیز نتوانسته است مانع رشد و توسعه این صنعت شود و شرکت‌های صاحب فناوری‌های نوین در حوزه آب عمیق از جمله شرکت‌های آمریکایی به‌طور موشکافانه‌ای در جست‌وجوی مناطق مورد نظر و سرمایه‌گذاری در آن بوده‌اند، به‌گونه‌ای که از مثلث طلایی آب‌های عمیق آمریکای شمالی و مرکزی عبور کرده و وارد قاره‌های اروپا، آفریقا و آسیا نیز شده‌اند.

ایران نیز باوجود منابع عظیم نفت و گاز در خشکی و آب‌های کم‌عمق خلیج فارس، پس از پیروزی انقلاب اسلامی مطالعات گسترده‌ای را در حوزه آب‌های عمیق دریای خزر آغاز کرد و خوشبختانه موفق به شناسایی نشانه‌های قابل توجه‌ای از وجود هیدروکربور در بخش جنوبی دریای خزر شد.

در همین راستا وزارت نفت ایران براساس طرح جامع مطالعات دریای خزر با عنوان مطالعات  SCSG در سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۷۹ توسط کنسرسیومی چهارجانبه با همکاری شرکت‌های شل- وبا- لازمو و شرکت نفت خزر، ۱۰ هزار کیلومتر لرزه‌نگاری دوبعدی و بیش از ۲۵۰۰ کیلومتر مربع لرزه‌نگاری سه‌بعدی را در حوضه‌های جنوبی دریای خزر به انجام رساند که میزان حجم ذخایر پیش‌بینی شده نفت و گاز درجا بر مبنای تفسیر لرزه‌نگاری‌ها و مطالعات تکمیلی خزر بیش از ۱۰۰ میلیارد بشکه نفت در ۴۶ ساختار شناسایی و برآورد شد که این مطالعات ارزشمند تأثیری بسزا در نقش و قدرت ایران به‌عنوان بازیگر مهم در بازار جهانی نفت و گاز جهان و کشورهای حاشیه دریای خزر داشته است.

بر اساس همین تلاش‌های علمی و مطالعات ارزشمند زمین‌شناسی، شرکت نفت خزر به‌عنوان یکی از شرکت‌های تابع شرکت ملی نفت ایران در دی‌ماه ۱۳۷۶ با وظایف اکتشاف، توسعه و تولید منابع هیدروکربوری در حوضه خزر جنوبی و سه استان ساحلی مازندران، گلستان و گیلان و نظارت بر اجرای همه قراردادهای امضاشده بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های بین‌المللی جهت مطالعه و توسعه میدان‌های نفتی در دریای خزر و همچنین نظارت بر مسائل زیست محیطی مرتبط با عملیات اکتشاف و توسعه ذخایر نفت و گاز در دریای خزر تاسیس شد و ساخت یک سکوی حفاری نیمه‌شناور برای عملیات اکتشاف در دریای خزر جزو اهداف و اولویت‌های این شرکت قرار گرفت و عملیات اجرایی ساخت سکوی نیمه شناور ایران امیرکبیر با قابلیت حفاری تا عمق ۶۰۰۰ متر زیر بستر دریا با همکاری شرکت‌های توانمند ایرانی در اوج تحریم‌های ظالمانه به سرانجام رسید و سرانجام در سال ۱۳۸۸ ساخت این سازه عظیم و منحصربه‌فرد و مجهز به فناوری‌های پیچیده با وزنی حدود ۱۵۰۰۰ تن که به‌عنوان یکی از چالش‌های پیچیده برای شرکت نفت خزر بود با عبور از مشکلات فراوان وارد مدار عملیاتی شد و امروز سکوی نیمه‌شناور (ایران-امیرکبیر) به‌عنوان نمادی از حاکمیت ایران و نگین درخشانی از تبحر، دانش و فناوری به عنوان برگ زرینی در تالار افتخارات صنعت نفت کشور در پهنه دریای خزر خودنمایی می‌کند.

این سکوی منحصربه‌فرد سرانجام با انجام عملیات موفقیت‌آمیز حفاری در میدان سردار جنگل در تاریخ ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۱ موفق به کشف طلای سیاه از دل خزر شد و تابوی حفاری در آب‌های عمیق خزر را شکست و ایران برای نخستین بار در منطقه خاورمیانه وارد باشگاه فعالیت‌های نفت و گاز در آب‌های عمیق جهان شد.

درباره اقدام‌های شرکت نفت خزر نباید فراموش کنیم این شرکت از آغاز فعالیت‌های خود تاکنون چه مسیر پر فراز و نشیبی را برای صیانت از منابع نفتی شمال کشور طی کرده که به جز ساخت سکو می‌توان به تقویت زیرساخت‌های توسعه در خزر از جمله ساخت سه فروند شناور چندمنظوره پشتیبانی از سکو، احداث پایگاه عملیاتی، ساخت اسکله و حوضچه آرامش برای انجام عملیات اکتشاف و حفاری و در سال‌های اخیر نیز تلاش برای کسب تجارب علمی و دستیابی به اطلاعات ارزشمند اکتشافی آب‌های عمیق جهت تقویت همکاری‌های منطقه‌ای با کشورهای حاشیه خزر در حوزه‌های مختلف از جمله مشارکت‌های نفتی و امضای تفاهم‌نامه‌های متعدد همکاری با شرکت‌های داخلی و بین‌المللی اشاره کرد که بر همین اساس، باید بیش از پیش به این اقدام‌های ارزشمند به‌عنوان سرمایه‌های صنعت نفت در دریای خزر توجه داشت.

به این ترتیب، موقعیت ایران در منطقه استحکام بیشتری یافته و امروز تدوام فعالیت‌های اکتشاف و توسعه در خزر می‌تواند سبب تقویت ظرفیت‌های سیاسی، اقتصادی و تحکیم موقعیت ژئوپولیتیک ایران در منطقه و حضور مؤثرتر در کنوانسیون‌ها، نشست‌ها و تصمیم‌سازی‌ها باشد.

از جمله اقدام‌های مهم شرکت نفت خزر در سال ۱۳۹۸ امضای سه قرارداد پژوهشی مصوب هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران با شرکت‌های دانش‌بنیان، نگهداشت و روز آمد کردن تأسیسات فنی سکوی ایران امیرکبیر و برنامه‌ریزی برای آزمایش طولانی‌مدت چاه‌های میدان سردار جنگل از سوی متخصصان شرکت نفت خزر برای ارائه به مدیریت برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران بوده است که در صورت تصویب، تولید زودهنگام از این میدان در دستور کار قرار خواهد گرفت.

در پایان اگرچه امروز با شیوع ویروس کرونا معادلات نفت در جهان به هم ریخته است، اما دوباره با آغاز فعالیت‌ها بازار نفت به حال تعادل باز خواهد گشت و همان‌طور که شرکت‌های آمریکایی و اروپایی سال‌هاست با توسعه تکنولوژی و فناوری‌های پیشرفته در تلاش روزافزون برای بهره‌برداری از منابع نفتی آب‌های عمیق جهان هستند، کشور ما نیز باید بیش از پیش چه از منظر اقتصادی و چه از منظر ژئوپولیتیک به موضوع توسعه و تولید از دریای خزر به‌عنوان ارزشمندترین منبع ذخایر راهبردی آب‌های عمیق خاورمیانه توجه داشته باشد.

براساس این تجربه‌های ارزشمند، آمادگی این شرکت را در همه زمینه‌ها اعلام کرده و با قاطعیت اعلام می‌کنیم شرکت نفت خزر با سرمایه‌ها و اندوخته سنوات گذشته ضمن ماندگاری و گرامیداشت بیستم اردیبهشت ماه ۱۳۹۱ هجری شمسی، به روند شتابان اکتشاف، توسعه و تولید در دریای خزر بیش از پیش امیدوار و مصمم است.